Młoda Polska - kultura i niepodległość

Data publikacji: 22.03.2022 06:15

Ostatnia aktualizacja: 22.03.2022 11:28

Ten tekst przeczytasz w 2 minuty

Jacek Malczewski, "Ojczyzna", 1903; Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Autor - Muzeum Narodowe we Wrocławiu

Za początek epoki Młodej Polski uważa się rok 1891, w którym ukazał się pierwszy tom wierszy Kazimierza Przerwy-Tetmajera pt. "Poezje". Nazwa epoki pojawiła się zaś w tytule artykułów Artura Górskiego wydrukowanych w "Życiu" w 1898 roku.

Do głosu doszło kolejne pokolenie Polaków. "Młodzi" chcieli odrodzić Polskę, kontynuować idee romantyzmu, czyli porzucić ideały pozytywizmu, które pojawiły się po krwawym stłumieniu powstania styczniowego: pracę organiczną, pracę u podstaw. Stąd przyjęta jest także nazwa "neoromantyzm" dla Młodej Polski, której finał zbiegł się z końcem I wojny światowej, kiedy Polska odzyskała niepodległość. Młoda Polska nazywana jest także m.in. modernizmem - to przeciwstawienie się poglądom poprzedniego pokolenia, łączność z gwałtownym rozwojem przemysłu, wynalazkami, odkryciami.

W kulturze wielkie dzieła pozytywistyczne - np. "Nad Niemnem" Elizy Orzeszkowej, "Lalka" Bolesława Prusa czy Sienkiewiczowskie dzieła "ku pokrzepieniu serc" - przysłaniała poezja mistrzów: Kazimierza Przerwy-Tetmajera, związanego z kółkami socjalistycznymi Jana Kasprowicza, czy Leopolda Staffa. Także dramaty: Stanisława Wyspiańskiego ("Noc listopadowa", "Wyzwolenie", "Wesele") i Gabrieli Zapolskiej ("Moralność Pani Dulskiej", "Panna Maliczewska") czy powieści: Władysława Reymonta ("Chłopi", "Ziemia obiecana") oraz Stefana Żeromskiego ("Ludzie bezdomni").

W malarstwie to czasy Aleksandra Gierymskiego, Władysława Podkowińskiego, Juliana Fałata, Leona Wyczółkowskiego - impresjonistów. Obok nich podziwiano symbolistę: Jacka Malczewskiego. Z kolei wyjątkowy styl w muzyce Młodej Polski stworzył Mieczysław Karłowicz w "Rapsodii litewskiej" i "Smutnej opowieści", Ludomir Różycki w balecie "Pan Twardowski" czy Karol Szymanowski w balecie "Harnasie", pieśniach, mazurkach.

Nie wystarczy nam już "czysta woda w kranie"

- Na zjawiska przełomu XIX i XX wieku składają się bardzo różne tendencje. To, co wspólne, to pokoleniowy bunt wobec dziedzictwa pozytywizmu (...). To jest pewnego rodzaju bunt przeciwko przekonaniu, że rozum - rozum pozytywistyczny - rozwiąże wszystkie problemy człowieka, stąd określenie tego zwrotu mianem neoromantyzmu - wyjaśnił w audycji "Historia żywa" prof. Andrzej Nowak.

- Te zjawiska przetaczają się przez całą kulturę europejską. To jest czas wpływów Friedricha Nietzschego z jego wizją energii czynu, woli nadczłowieka, który łamie te reguły pospolitego rozumu jako mieszczańskie, trywialne, nieobowiązujące tych największych, najwybitniejszych, tych przekraczających bariery. Czas marzeń o przekraczaniu barier, indywidualizmie. Czas przekonania o potrzebie wyrośnięcia ponad tłum, który określa się terminem "filistrzy". Gardzi się drobnymi ideałami mieszczan. Nie wystarczy nam już "czysta woda w kranie", ale chodzi nam o coś więcej, co przywróci przekonanie o wielkim sensie życia - wskazał historyk.

Bunt przeciwko dziedzictwu pozytywizmu

- To przeczucia, motywy ideowe, które towarzyszą zjawisku Młodej Polski, czy modernizmu, patrząc na to szerzej, w skali całej Europy. Poza Nietzschem to jest powrót do pesymistycznej filozofii Arthura Schopenhauera, która nie oczekuje postępu, ona kwestionuje podstawy tego postępu, jako swego rodzaju kryzys przerostu cywilizacji nad potrzebami ludzkiego życia. Te wszystkie motywy i znacznie więcej składają się na swego rodzaju ideową podbudowę Młodej Polski i na wielokierunkowość rozwoju tego zjawiska - powiedział prof. Nowak.

- Tego, co najważniejsze w kulturze Młodej Polski, trzeba szukać na styku tego generacyjnego buntu przeciwko dziedzictwu pozytywizmu z poszukiwaniem nowej formuły idei polskiej - stąd Młoda Polska, a nie Jugendstil, jak to się nazywało w krajach niemieckich, bez określenia narodowego - zaznaczył gość radiowej Jedynki.