Konstytucja marcowa. "Budowanie fundamentów nowego państwa"

Data publikacji: 14.06.2022 09:00

Ostatnia aktualizacja: 14.06.2022 13:29

Ten tekst przeczytasz w 3 minuty

Okładka jednego z wydań konstytucji marcowej, Autor - Wikimedia/pixabay/domena publiczna

Uchwalenie 17 marca 1921 roku konstytucji położyło podwaliny pod budowę nowego państwa polskiego, które 11 listopada 1918 roku rozpoczęło swoją historię po 123 latach zaborów. - To czas chyba nieporównywalny z żadnym innym okresem - mówi w Programie 1 Polskiego Radia o uchwaleniu Konstytucji marcowej prof. Andrzej Nowak.

Marcowa ustawa zasadnicza miała 7 rozdziałów i 126 artykułów. Wprowadzała też trójpodział władzy.
Konstytucja marcowa głosiła m.in. że władza zwierzchnia należy do narodu, w imieniu narodu sprawuje ją demokratycznie wybrany Sejm i Senat, połączone izby parlamentu wybierają prezydenta, władza sądownicza przynależy niezawisłym sądom i nieusuwalnym sędziom.
Zwraca uwagę fakt, że konstytucja została przyjęta jednomyślnie, bez przeliczania głosów.

- Ten czas od listopada 1918 roku do marca 1921 roku - gdy uchwalenie Konstytucji marcowej było zwieńczeniem pewnego etapu odbudowy państwa, czy również wprowadzenie polskiej, solidnej waluty złotego w 1924 roku - był chyba nieporównywalny z żadnym innym okresem - zauważa prof. Andrzej Nowak.

Ekspert Jedynki zaznacza jednak, że "możemy oczywiście wskazać dwie paralele w naszej historii. Jedna to odbudowa przez Kazimierza Odnowiciela zupełnie zniszczonego państwa pierwszych Piastów po kryzysie tej monarchii w latach 1034-1038". - Drugą, w pewnym sensie podobną, sytuacją było "nowego świata polskiego budowanie", jak wezwał do tego król Stanisław August Poniatowski - dodaje.

Dlaczego w Konstytucji marcowej nie sięgnięto do rozwiązań z naszej pierwszej ustawy zasadniczej? - Konstytucja 3 maja rozwiązywała problemy wynikające z rzeczywistości społeczeństwa zupełnie innego niż to, które wyłaniało się po ponad 120 latach niewoli. Samo hasło niepodległości na pewno było kluczowe w obu konstytucjach, ale oba rozwiązania instytucjonalne musiały być inne i nie wystarczyło powiedzieć, że bierze się chłopów pod opiekę prawa, aby rozwiązać rozmaite zagadnienia społeczne - zauważa prof. Andrzej Nowak.

- Być może pod względem ustrojowym najważniejsza była kwestia, że Sejm Ustawodawczy w długich i bardzo zażartych debatach uznał, że jednak Rzeczpospolita nie będzie monarchią, tylko będzie właśnie Rzeczpospolitą w pełnym tego słowa znaczeniu, a więc republiką. Skoro nie ma króla, to trzeba rozdzielić odpowiednie kompetencje między prezydenta, rząd i Sejm - słyszymy.

Trzy Polski

Na drodze do określenia zasad ustroju nowego państwa pojawiło się wiele pytań i problemów do rozstrzygnięcia. Po listopadzie 1918 roku były przecież trzy różne Polski, dziedzictwo rozbiorów o różnym stopniu rozwoju, o różnych strukturach społecznych, narodowościowych. Kształtował się nowy system partyjny. Ale jak poszczególne partie sytuowały się we wspólnym Sejmie Ustawodawczym, który tę konstytucję wypracował?

Pierwsze posiedzenie jednoizbowego Sejmu Ustawodawczego odbyło się 10 lutego 1919 roku. Został on wybrany na podstawie dekretu z końca listopada 1918 roku. 20 lutego 1919 Sejm przyjął uchwałę o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa nazywaną "Małą Konstytucją".

Kwesta granic

Sejm funkcjonował do grudnia 1922 roku. Odbyły się 342 posiedzenia plenarne, uchwalono 571 ustaw, w tym 166 dotyczących aparatu państwowego i wymiaru sprawiedliwości oraz 181 ustaw skarbowych. Jednymi z ważniejszych aktów były: Statut Organiczny Województwa Śląskiego z lipca 1920 roku nadający województwu szeroką autonomię oraz szeroki pakiet ustaw socjalnych.

Jakie były kulisy prac legislacyjnych, jakie kwestie sporne, kto i dlaczego nadawał ton sejmowym debatom? Jaka była sytuacja międzynarodowa Rzeczypospolitej podczas sejmowych prac nad konstytucją, kiedy oprócz ustroju, organów państwa, rozstrzygała się także kwestia naszych granic? Decydowano między planami państw zwycięskich z konferencji wersalskiej a dwiema polskimi koncepcjami granic: inkorporacyjną i federacyjną. Pierwszą w granicach przedrozbiorowych przedstawianą przez Romana Dmowskiego i endecję. Drugą odwołującą się do XVI-wiecznej Polski Jagiellonów popieraną przez Józefa Piłsudskiego i niektórych ludowców, jak Maciej Rataj, oraz socjalistów, jak Ignacy Daszyński. Ponadto ustalenia konferencji wersalskiej nie dotyczyły naszej granicy wschodniej.