Badania bunkra Anielewicza. Warszawa to było wielokulturowe miasto

Dzięki pracom archeologicznym prowadzonym na skwerze w okolicy dawnej ul. Miłej 18 odnalezione zostały najpierw różne przedmioty świadczące o codzienności i kulturze żyjącej tu ludności żydowskiej, a wreszcie odkryte miejsce odpowiadające lokalizacji i charakterystyce bunkra. - Kopiec jest przy ul. Anielewicza i bunkier jest przy ul. Anielewicza - mówi dr Jacek Konik, archeolog, historyk, pracownik Muzeum Getta Warszawskiego i Akademii im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku. - Jak duży był ten bunkier, jak daleko się rozciągał, jak głęboko, co w nim było, tego nie wiemy, bo od 1943 roku nikt tam nie wszedł. Podczas naszych wykopalisk prawdopodobnie odkryliśmy jedno z sześciu wejść do bunkra, które kiedyś prowadziły w różnych kierunkach - mówi dr Konik.

Centrum pod Miłą 18

Warto pamiętać, że analiza nie dotyczy grobu czy ludzkich kości. Badacze poszukują pamiątek po ludziach, którzy żyli w tym miejscu i którzy tutaj zginęli, jak podkreśla rozmówca Michała Montowskiego. - Bunkier jest częścią piwnicy w dawnej kamienicy; kamienic było kilka - precyzuje gość radiowej Jedynki. - Centrum bunkra znajdowało się pod dawną Miłą 18, pozostałe części rozchodziły się w różnych kierunkach. Kopiemy od strony dawnej ulicy Muranowskiej (…). O ile centrum bunkra jest pod Miłą 18, o tyle wyjście to prawdopodobne wyjście, które odkryliśmy, jest pod Miłą 20 - dodaje gość Programu 1 Polskiego Radia.

Bunkier był bardzo duży. Mieściło się w nim nawet 300 osób. Nie był stworzony jako konstrukcja wojskowa. Powstał jako kryjówka dla szmuglerów - przemytników do getta, gdzie mieścił się ich magazyn. Siedzibą Żydowskiej Organizacji Bojowej stał się dopiero po wybuchu powstania.

[Spacery varsavianistyczne śladami getta: Bunkier Anielewicza; źródło: YouTube; kanał: Muzeum Getta Warszawskiego]

Odkrywanie przedwojennej stolicy

Wykopaliska należą do cyklu prac, które pozwalają odkrywać przedwojenny świat istniejącej tu dzielnicy. Z tym był też związany projekt artystyczny przy Muzeum Polin, gdzie można było oglądać wydobywane z ziemi różnego typu przedmioty, świadectwa tego, jaka była kultura ludzi, którzy tutaj mieszkali, pracowali. Badania wpisują się w trend odkrywania przedwojennej Warszawy i terenów getta, choć jest to osobny projekt międzynarodowy, który został zainicjowany dzięki współpracy Muzeum Getta Warszawskiego z Christopher Newport University.

- Zaczęło się od badań nieinwazyjnych, czyli badań georadarem, badań metodą elektrooporową - wyjaśnia dr Konik. Dopiero w wyniku tych badań badacze podjęli wykopaliska. Pierwsze wykopaliska Muzeum Getta Warszawskiego, we współpracy z Christopher Newport University i Akademią im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku, zostały przeprowadzone w stołecznym Ogrodzie Krasińskich na jesieni 2021 r. Drugimi są badania bunkra Anielewicza.

Teren w rejestrze zabytków

Wykopaliska prowadzone są pomiędzy blokami. - Dzięki naszym staraniom udało się ten teren, czyli trawnik, na którym stoimy, wpisać do rejestru zabytków, zrobił to Jakub Lewicki, Wojewódzki Konserwator Zabytków, a w tej chwili nasze wykopaliska i to, co udało nam się odkryć, jak sądzę, zakończą dyskusje na temat postawienia jakichkolwiek budynków w tym miejscu - mówi dr Jacek Konik. W przyszłości planowane jest zabezpieczenie i udostępnienie pozostałości po bunkrze zwiedzającym. 

Warszawa miastem wielokulturowym

Jak wyglądała dawna Warszawa? Jaki obraz miasta wyłania się z badań? - Z tego, co widzimy, Warszawa było to żywe miasto energicznych ludzi, miasto ludzi zaradnych i miasto wielokulturowe - mówi dr Jacek Konik. - Dla nas świadectwem tej wielokulturowości są odkryte pozostałości biblioteki zniszczonej przez ogień. Udało się odzyskać część książek; obok religijnych książek po hebrajsku udało nam się zidentyfikować Talmud i żydowski modlitewnik. Obok, na tej samej półce, stała powieść po polsku - dodaje gość radiowej Jedynki.

Czytaj również:

djr