Józef Szajna. Ponad 100 dzieł w setną rocznicę urodzin

Data publikacji: 18.07.2022 10:36

Ostatnia aktualizacja: 18.07.2022 10:36

Ten tekst przeczytasz w 4 minuty

Józef Szajna, Dante 1974, Autor - Forum

Józef Szajna, malarz, scenograf, reżyser, autor, obchodziłby w tym roku setne urodziny. W Muzeum Śląskim w Katowicach można oglądać wystawę "100 x TeArt. Wolność Józefa Szajny", prezentującą jego prace i drogę artystyczną i podejmującą próbę uchwycenia istoty twórczości tego niezwykłego artysty.

Józef Szajna był człowiekiem teatru, twórcą autorskiej formuły teatru plastycznego.
W trakcie II wojny światowej przetrzymywany był w obozach koncentracyjnych, co wpłynęło na jego twórczość, na sposób myślenia o życiu i o świecie.
Ukończył scenografię i grafikę w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Współpracował z wieloma teatrami, m.in. z Teatrem Ludowym i Starym Teatrem w Krakowie. Był twórcą i dyrektorem Centrum Sztuki Studio - Teatr Galeria w Warszawie.
W Muzeum Śląskim w Katowicach można oglądać wystawę "100 x TeArt. Wolność Józefa Szajny".

Józef Szajna był człowiekiem teatru, twórcą osobistej formuły teatru plastycznego, widzianego obrazem. Chociaż sam nie odrzucał słowa i tekstu, dawał pole aktorom do ekspresji - gestem i słowem. Dla Szajny istotną rolę w tworzeniu przedstawień odgrywała scenografia, bogata w symbolikę oraz często przesadne rekwizyty. Poszukiwał najlepszej formy do wyrażania siebie. Tworzył zatem przestrzenie, które pozwalały mu pokazywać jego zamysł artystyczny. Zajmował się wieloma dziedzinami sztuki. "Spełniam życie zgodnie ze swoim wyborem, nie mówiąc, czy to jest zawód, tylko zgodnie ze swoim wyborem. Tutaj, na tym obszarze sztuki czuję się dobrze. Zmieniam dyscypliny, piszę scenariusze i tworzę teatr autorski, reżyserię" - mówił Jerzy Szajna.

Czas spędzony w obozach

Na istotę jego tworzenia, na sposób myślenia o życiu i o świecie, miało wpływ osadzenie w obozach koncentracyjnych w czasie II wojny światowej. W roku wybuchu wojny miał 17 lat. Poszukiwany przez hitlerowców, ukrywał się, aż został aresztowany. Przebywał w obozach w Auschwitz i Buchenwaldzie. Z pięciu lat i ośmiu miesięcy wojny cztery i pół roku spędził w więzieniach i obozach.

"Mnie obóz nauczył, że żyliśmy w jednej tragicznej komunie i pomagaliśmy sobie, byliśmy solidarni. To jest miarą, że można współżyć i się pojednać" - mówił Szajna.

Autorski teatr pełen znaków plastycznych

Od lat pięćdziesiątych Józef Szajna rozwijał się na wielu płaszczyznach - teatralnej, malarskiej, graficznej, literackiej. Ukończył scenografię i grafikę w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Współpracował z wieloma teatrami, m.in. z Teatrem Ludowym w Krakowie, w którym był także dyrektorem, czy z krakowskim Starym Teatrem. Był twórcą i dyrektorem Centrum Sztuki Studio - Teatr Galeria w Warszawie oraz profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.

"Życie jest jednym konfliktem i trzeba znaleźć w nim jakieś rozwiązania i te konflikty są zrodzone ze sprzeczności. Stąd ja wpuszczam na scenę równocześnie diabła i anioła albo mieszam anioła z diabłem. Nie dając odpowiedzi, stawiam ludzi przed pytaniami. I wydaje mi się, że to najbardziej demokratyczna forma, abym nie wyjaśniał, nie uczył dorosłego, tylko go wciągnął w grę, która nie zawsze jest zabawna" - mówił Szajna.

Twórczość Szajny do dziś inspiruje

Józef Szajna był wielokrotnie nagradzany. Żył tworzeniem i tworzył, by żyć. Twórczość Szajny do dzisiaj daje do myślenia i inspiruje. Tytuł wystawy w Muzeum Śląskim "100 x TeArt. Wolność Józefa Szajny" to kompilacja dwóch słów: "teatr" i "art" (sztuka).

- TeArt to koncepcja łącząca nie tylko sztuki teatralne ze sztukami plastycznymi, ale z ogólnie pojętą ideą sztuki, którą Józef Szajna rozumiał jako wolność. Poprzez sztukę wyrażał on swoją wolność jako człowieka - mówi Magdalena Kędzierska z Centrum Scenografii Polskiej.

Ponad 100 dzieł

Wystawa zajmuje powierzchnię ponad 700 m². - Zgromadzono na niej ponad 100 dzieł Józefa Szajny. Aranżacja odnosi się do jego idei i jego plastyki. Są też wizualizacje, ożywione dzieła Józefa Szajny, których autorką jest Ewa Kucharska. Mamy też salę kinową, w której cały czas można oglądać wywiady i spektakle Józefa Szajny - wyjaśnia rozmówczyni Programu 1 Polskiego Radia.

Prace pokazywane na wystawie pochodzą z różnych okresów twórczości i reprezentują różne dziedziny twórczości Józefa Szajny. - Wystawa kompleksowo pokazuje ideę sztuki w każdym jej przejawie. Są na niej najwcześniejsze rysunki oświęcimskie, są też elementy z ostatnich, najważniejszych spektakli - tłumaczy Magdalena Kędzierska.

Doświadczenie obozowe w twórczości Szajny

Duże znaczenie w życiu i twórczości artysty z Rzeszowa miało doświadczenie z pobytu w obozach nazistowskich z czasów II wojny światowej. - Cała sztuka Józefa Szajny wywodzi się z doświadczeń obozowych, które on rozumiał jako odebranie godności człowiekowi - mówi rozmówczyni radiowej Jedynki. - Przetwarzał ten problem aż do samego końca, później już negując samą ideę terroru, ale w kontekście apoteozy życia. Można powiedzieć, że jego młodzieńcze doświadczenia obozowe odbiły się w całości na jego sztuce - dodaje Magdalena Kędzierska.

Na wystawie zobaczymy m.in. jedno ze słynniejszych dzieł Szajny, "Drabinę do nieba" w nowym odczytaniu. Część prac została wypożyczona z prywatnych kolekcji, inne z poszczególnych muzeów w Polsce.