Pamięć o Polakach w Uzbekistanie. Współpraca IPN z Narodowym Archiwum Uzbekistanu

Pamięć o Polakach w Uzbekistanie 

W marcu i sierpniu 1942 roku, przez Uzbekistan i Turkmenistan, z sowieckich łagrów do Iranu przedostało się ponad 115 tysięcy osób, w tym około 78 tysięcy żołnierzy, czyli prawie 10 procent Polaków wywiezionych po 17 września 1939 roku z Kresów Wschodnich w głąb Związku Sowieckiego. W mieście Yangiyo‘l niedaleko Taszkentu, w pierwszej połowie 1942 roku, stacjonowały sztab i większość jednostek armii generała Władysława Andersa, które następnie przetransportowano do Iranu. 

- Historia Polaków, którzy znaleźli schronienie w Uzbekistanie, wychodząc z generałem Andersem ze Związku Sowieckiego (Uzbekistan był wówczas republiką sowiecką, a tam był pierwszy punkt formującej się armii gen. Andersa - liczącej ponad 116 tys. żołnierzy) jest tam bardzo widoczna - mówi na antenie Programu 1 Polskiego Radia dr Rafał Leśkiewicz, rzecznik prasowy, dyrektor Biura Rzecznika Prasowego IPN. - Na terenie Uzbekistanu znajduje się 17 polskich cmentarzy, które są objęte ochroną - a także Polacy, którzy tam przebywają, diaspora - to jest element, który przywołuje pamięć o Polakach, którzy trafili do tego kraju w 1942 roku - opowiada gość Jedynki. 

"Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności"

Jak podkreśla dr Rafał Leśkiewicz, wiele faktów o losach Polaków, którzy przebywali na terenie Uzbekistanu, nie jest znanych. - W 1942 roku część z naszych rodaków pozostała w kraju, nie podążyła dalej z armią Andersa do Iranu - wyjaśnia. 

W ramach uroczystości upamiętniających 80. rocznicę formowania się armii generała Władysława Andersa w Uzbekistanie w Taszkencie została otwarta wystawa IPN "Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności", która opowiada o narodzie, który kocha wolność, o tych którzy chcieli o nią walczyć, ale także o zagrożeniu obecnym także dziś. - W ramach dużego projektu IPN realizowanego od jesieni ubiegłego roku zatytułowanego "Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności" chcemy dokładnie zgłębić wiedzę i poznać losy Polaków, którzy przeszli szlak bojowy z gen. Andersem i którzy walczyli u jego boku. Mówimy tu także o cywilach, sierotach, którzy zostali na terenie Uzbekistanu, i wiemy, że w uzbeckich archiwach znajduje się mnóstwo dokumentów poświęconych Polakom - przyznaje dr Rafał Leśkiewicz. 

Źródło: Polskie Radio/YouTube

Umowa o współpracy z Narodowym Archiwum Uzbekistanu 

Podpisanie umowy odbyło się 4 października 2022 r. w Narodowym Archiwum Uzbekistanu w Taszkencie. - Umowa została podpisana późno, ale wcześniej nie było takiej możliwości. Sam proces negocjacji trwał rok i tutaj ogromnej pomocy udzielił ambasador RP w Uzbekistanie Radosław Gruk i jego personel - zaznacza rozmówca Doroty Truszczak. - W tej chwili przed nami prace archiwalne, kwerendy, kopiowanie dokumentów, odkrywanie nieznanych kart historii "Szlaku Nadziei i Odysei Wolności", która zakończyła się w 1990 roku, kiedy Polska odzyskała pełną suwerenność - dodaje. 

Ponadto w audycji: 

 - "Żelazny chłopiec" (reż. Andrzej Ciecierski) – film prezentowany na XIV Międzynarodowym Festiwalu Filmowym Niepokorni Niezłomni Wyklęci w Gdyni. Powstał z udziałem Instytutu Pamięci Narodowej, a przedstawia historię życia Zdzisława Badochy ps. Żelazny, żołnierza V Brygady Wileńskiej AK, dowodzonej przez majora Zygmunta Szendzielarza ps. Łupaszko. Badocha jako kilkuletni chłopiec przyjechał z rodzicami na Wileńszczyznę. Po wybuchu II wojny od 1942 roku działał w strukturach konspiracyjnych, a w 1944 roku został żołnierzem AK.

Po zakończeniu wojny, wierny swoim zasadom, jako wyklęty i niezłomny kontynuował walkę o niepodległość Polski na terenach Pomorza Gdańskiego i Powiśla. W audycji porozmawialiśmy z konsultantem naukowym filmu - dr. hab. Piotrem Niwińskim z Oddziału IPN w Gdańsku. 

- Dr Tomasz Sudoł (Biuro Badań Historycznych IPN) opowiedział o książce "Eksterminacja polskiego duchowieństwa w niemieckich obozach koncentracyjnych Dachau i Mauthausen-Gusen".

 - Wydarzenia organizowane przez IPN i wybrane artykuły z portalu przystanekhistoria.pl. 

Audycja powstaje we współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej i portalem IPN Przystanek Historia.

Czytaj również: 

Tytuł audycji: Przystanek Historia

Prowadzi: Dorota Truszczak 

Goście: dr Rafał Leśkiewicz (rzecznik prasowy, dyrektor Biura Rzecznika Prasowego IPN), dr hab. Piotr Niwiński (Oddział IPN w Gdańsku) 

Data emisji: 12.10.2022 r. 

Godzina emisji: 19.30

IAR/ans/kor