Powstanie styczniowe w literaturze i dziejach polskich pisarzy

W powstaniu styczniowym udział brał m.in. Bolesław Prus, znany wówczas jeszcze jako Aleksander Głowacki. Przyszły autor "Lalki" uciekł ze szkoły, aby dołączyć do oddziału powstańczego. Zryw okazał się dla niego utratą złudzeń i zdrowia na wiele lat. - Udział Prusa w powstaniu styczniowym to rzecz bardzo ważna dla całego jego pokolenia. Było to właśnie takie doświadczenie formacyjne, generacyjne - wyjaśnia prof. Ewa Paczoska, historyk literatury. - Prus wziął udział w powstaniu jako bardzo młody człowiek, miał chyba 17 lat. Walczył w oddziale "Dzieci Warszawy", na początku pod Grójcem, potem zostali skierowani w Lubelskie. Przeżył bitwę, gdzie nie tylko rzeczywiście powąchał prochu strzelniczego, ale proch mu osmalił oczy. Prawdopodobnie z tego względu do końca życia cierpiał na choroby oczu. Być może różne jego lęki i zachowania również wzięły się z udziału w powstaniu - mówi gość "Kulturalnej Jedynki".

Jak mówi ekspertka, pisarz negatywnie oceniał swój udział w powstaniu. - Chciał się odciąć od tego, uważał, że został oszukany. Bardzo wielu młodych Polaków wtedy czuło się oszukanych. Mówili, że powstanie nie było przygotowane, liczono na udział sił społecznych, które nie zostały uruchomione. Mamy też słynny list Prusa, w którym pisze: "cały dawny ja zostałem pochowany pod Białką, na tym polu bitwy" - opowiada prof. Ewa Paczoska.

Czytaj także:

Powstanie jako dłuto

Inaczej swój udział w powstaniu styczniowym oceniała Eliza Orzeszkowa. Twierdziła ona, że wystąpienie z 1863 roku było "tym dłutem, które uczyniło z niej pisarkę". - Takie odtworzenie powstańczych losów Orzeszkowej było dosyć trudne, ale mniej więcej wszystko, co mówiła w swoich tekstach autobiograficznych, potwierdzają dokumenty archiwalne - opowiada dr Iwona Wiśniewska z Instytutu Badań Literackich i dodaje, że pisarka wraz z mężem zapewniała schronienie m.in. jednemu z przywódców powstania, Romualdowi Trauguttowi. - Traugutt ukrywał się dwukrotnie w Ludwinowie, w majątku Piotra i Elizy Orzeszków. Później został jakoś odtransportowany przez kogoś, tutaj Eliza mówi, że przez nią, do granicy Królestwa. Przypomnijmy, że zajęła się ona nie tylko Trauguttem, ale także jego kompanem, Wańkowiczem-Leliwą - mówi ekspertka.

Za pomoc powstańcom małżeństwu Orzeszków przyszło zapłacić wysoką cenę. Kosztowało ich to utratę majątku i zsyłkę. - Doniósł na nich ich własny stangret, nie wiadomo, czy przymuszony do tego na śledztwie, czy też za judaszowe srebrniki, które mu obiecano. Ta cała patriotyczna akcja zakończyła się niezbyt dobrze - mówi dr Iwona Wiśniewska.

Ponadto w audycji:

- Refleksyjne i dyskursywne podejście do powstania styczniowego. Zespół Teatru im. Stefana Żeromskiego w Kielcach sięgnął po dramat patrona instytucji "Uciekła mi przepióreczka", aby - tak jak pisarz 100 lat temu - zabrać głos w społecznej debacie. Materiał Doroty Kołodziejczyk.

- Spektakl "Pastorałki staropolskie" w Teatrze Stanisławowskim - recenzja Ewy Heine.