Spór o drogi do Niepodległej, wybuch I wojny światowej i nowa polityka Rosji

Rzecznikiem orientacji prorosyjskiej było środowisko narodowe na czele z Romanem Dmowskim, dla którego Rzesza Niemiecka uderzała w polskość silniej niż carat. Dmowski stawiał na słowiańską Rosję i legalną walkę o niepodległość m.in. poprzez Koło Polskie w Dumie, parlamencie powstałym w Imperium cara po rewolucji 1905-1907 roku. W przyszłości widział uzyskanie autonomii wszechpolskiej, scalonych ziem polskich, w ramach demokratycznej Rosji.

Przeciwnik endeckiej partii, lider PPS-Frakcji Rewolucyjnej oraz lewicowych ruchów niepodległościowych, Józef Piłsudski, a także ludowe i socjalistyczne ugrupowania z Galicji, opowiedzieli się za działaniami podejmowanymi we współpracy z Austrią, bo Rosja to nasz odwieczny wróg, a w Galicji są sprzyjające warunki do powstania gotowego do walki polskiego wojska. Ale część środowisk galicyjskich, konserwatystów, widziała przyszłość w trialistycznej formule państwa: austro-węgiersko-polskiej. 

Jakie stanowiska zajęli przedstawiciele obu opcji po wybuchu I wojny światowej? W sierpniu 1915 roku, kilka dni przed wyjściem Rosjan i wkroczeniem Niemców do Warszawy, car Mikołaj II polecił opracować ustawę dającą Polakom po wojnie prawo do swobód kulturalnych, gospodarczych i narodowych, ale w ramach autonomii pod berłem Romanowów. Z kolei rok 1916 przyniósł tzw. Akt 5 listopada - proklamację dwóch cesarzy: Niemiec i Austro-Węgier o powstaniu "samodzielnego państwa polskiego z ziem panowaniu rosyjskiemu wydartych". W grudniu car odpowiedział na to słowami o Polsce "…wolnej, złożonej z wszystkich trzech części".

Niepodległościowe nadzieje Polaków 

Prof. Andrzej Nowak zwraca uwagę, że nadzieje wśród Polaków ożywały już podczas kryzysu bałkańskiego w 1908 roku, kiedy Austro-Węgry anektowały Bośnię i Hercegowinę. - Rosja wahała się przez chwilę nad wsparciem Serbii, która chciała protestować wobec tego aktu imperialnej polityki habsburskiej na Bałkanach. Ale Rosja okazała się w tym momencie zbyt słaba. Jej sojusz z Francją jeszcze nie był gotowy na sprawdzian wojenny - przypomina w rozmowie z Dorotą Truszczak.

Choć ostatecznie Rosja wycofała się z projektu militarnego sprzeciwu, to oczekiwanie na starcie zaborców prowokuje gorączkowe rozważania nie tylko "polityków kawiarnianych". - Był to czas czynu politycznego, który miał przygotować Polskę na ten moment, kiedy wojna naprawdę wybuchnie. W roku 1908 powstaje pierwsza organizacja przygotowująca czyn zbrojny Piłsudskiego znany nam z epopei legionowej. To Związek Walki Czynnej utworzony we Lwowie - analizuje gość Jedynki. 

Pogotowie wojenne w XX-wiecznej Europie

To pewnego rodzaju inauguracja. Rozwijają się bowiem nie tylko inicjatywy blisko związane z nazwiskiem Piłsudskiego, ale również z wpływami narodowo-demokratycznymi. - Te dwa nurty tworzą własne kadry wojskowe między 1908 a 1914 rokiem. W organizacjach paramilitarnych, które mogły rozwijać się w Galicji, korzystając ze sprzyjającej atmosfery, jaką zapewniały władze austriackie zdające sobie sprawę, że Polacy ćwiczą oręż nie przeciwko Austrii, a przeciwko Rosji - zaznacza prof. Nowak. 

To także czas, kiedy powstają pierwsze organizacje mające zamiar politycznie koordynować przygotowania do polskiego wystąpienia w momencie wybuchu ewentualnej wojny. - Tymczasowa Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych powołana została do istnienia w czasie konferencji w Wiedniu w listopadzie 1912 roku, w związku z kolejnym pogotowiem wojennym w Europie - wyjaśnia gość audycji "Historia Żywa".

Czytaj także: