Dwie konstytucje II Rzeczpospolitej: marcowa i kwietniowa

Data publikacji: 04.04.2023 21:55

Ostatnia aktualizacja: 04.04.2023 22:12

Ten tekst przeczytasz w 2 minuty

Poland's "April Constitution" of 1935 in the Royal Castle in Warsaw. This earlier constitution provided for a presidential system, rather than today's mixed system. , Autor - Photo: PAP/Radek Pietruszka

Długotrwała debata, w czasie której rozpatrywano kilka projektów, demokratyczne głosowanie - w takich okolicznościach, podczas Sejmu Ustawodawczego, została uchwalona w 1921 roku konstytucja marcowa. A dlaczego konstytucję kwietniową z 1935 roku uchwalono przy obecności na sali jedynie części posłów, co było wbrew ustawie zasadniczej, a najważniejszym organem władzy został prezydent, a nie tak jak dotychczas sejm?

Mała Konstytucja

Zanim została uchwalona konstytucja marcowa z 1921 roku, pierwszym konstytucyjnym aktem prawnym po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, była tzw. Mała Konstytucja z 1919 roku - uchwała Sejmu Ustawodawczego powierzająca Józefowi Piłsudskiemu dalsze sprawowania urzędu Naczelnika Państwa.

Uchwalenie konstytucji marcowej w 1921 roku, pierwszej przyjętej w demokratycznym głosowaniu, poprzedziła długotrwała debata, w czasie której rozpatrywano kilka projektów. W 1919 roku było 11 klubów poselskich, w 1920 14, a u schyłku Sejmu Ustawodawczego, w 1922 roku, było już 18 klubów.

- Zdecydowana większość uchwał była podejmowana w ramach docierania stanowisk, czyli ze świadomą, nawiązującą tradycją do I RP, ale trzeba było również zdawać sobie sprawę, że istniały olbrzymie i to emocjonalne przede wszystkim różnice między klubami. Taką podstawową to był stosunek do Józefa Piłsudskiego, czyli Naczelnika Państwa - mówi w Programie 1 Polskiego Radia prof. Jan Żaryn, dyrektor Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej im. Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego. - Wybory, które odbyły się w styczniu 1919 roku, wygrała prawica, a konkretnie obóz narodowy, który występował pod nazwą Klub Związku Ludowo-Narodowego. Uzyskał najwięcej mandatów, ale samodzielnych rządów nie mógł sprawować - opowiada.

Sejmokracja

Konstytucja marcowa, dając niezwykle duże uprawnienia parlamentowi, zwłaszcza - Sejmowi czyniła z niego dominujący organ państwa i osłabiała bardzo władzę wykonawaczą. To, a także rosnące przekonanie posłów o własnej wszechwładzy, doprowadziło do osłabienia mechanizmów demokratycznych i zagrożenia anarchią.

- W związku z tym, że wszystkie strony uważały, że jedynym kandydatem na stanowisko prezydenta jest Józef Piłsudski, lewa strona była zainteresowana, żeby te kompetencje były jak największe, prawa z kolei, żeby były jak najmniejsze - podkreśla prof. Żaryn.

Przewrót majowy

Krytyka sejmokracji i rozczarowanie modelem ustrojowym państwa stały się główną przyczyną przeprowadzenia przez Józefa Piłsudskiego przewrotu majowego. Obóz rządzący zmienił konstytucję marcową, wprowadził poprawki, dając większe uprawnienia prezydentowi.

- Zamachowcy przejęli instytucje państwa w formie wojskowej dyktatury, pozostawili Sejm i Senat do końca kadencji, czyli do 1928 roku, jednocześnie wprowadzając tak zwaną nowelę sierpniową, czyli wzmocnienie prezydenta - mówi gość Jedynki. - Od tego momentu w głębokiej opozycji wobec sanacji i efektem tej opozycji m.in. będzie zakładanie alternatywnych (także poza parlamentem) olbrzymich organizacji, które by miały jednoczyć naród - dodaje rozmówca Doroty Truszczak.

Konstytucja kwietniowa

Ustawa zasadnicza II Rzeczypospolitej podpisana przez prezydenta Ignacego Mościckiego w 1935 roku. Powodowała ona niezmienność ekipy sanacyjnej u władzy.

Dlaczego system wprowadzony przez konstytucję marcową nazywa się sejmokracją, a system funkcjonujący po 1935 roku autorytaryzmem? Który ustrój był lepszy dla Polski, ten wprowadzony przez konstytucję marcową czy kwietniową? O tym w dalszej części audycji.