"Jak odkrywałem Schulza". Audycja dokumentalna Adama Bogoryja-Zakrzewskiego [POSŁUCHAJ]

Data publikacji: 29.08.2023 12:10

Ostatnia aktualizacja: 29.08.2023 12:23

Ten tekst przeczytasz w 2 minuty

Bruno Schulz na schodach domu przy ulicy Floriańskiej w Drohobyczu, około roku 1935, Autor - Marek Skorupski / Forum

Właśnie trwa Festiwal Kultury Żydowskiej Warszawa Singera i z tej okazji warto pokazać sylwetkę polskiego prozaika żydowskiego pochodzenia. W specjalnej audycji dokumentalnej przygotowanej przez Adama Bogoryja-Zakrzewskiego opowiadamy o jednym z najoryginalniejszych w okresie międzywojnia i XIX wieku polskich pisarzy - Brunonie Schulzu.

Trzech największych twórców tego okresu - Schulz, Witkacy i Gombrowicz - wyniosło zdaniem schulzologów "literaturę polską na poziom europejski". Schulz budzi zainteresowanie współczesnych obecnie wydawnictw. Jego proza jest tłumaczona na ponad 45 języków, m.in. japoński i mandaryński. Prace plastyczne drohobyckiego artysty osiągają ceny około stu tysięcy złotych (stąd próby fałszerstw jego prac, tworzonych metodą cliché-verre).

Schulz był autorem pełnych fetyszu rysunków, wywołujących duże zainteresowanie zwiedzających wystawę w Muzeum Literatury w Warszawie. Posiada ono ok. 250 jego oryginałów, w tym jedyny zachowany olej. O odkrywaniu Schulza, metafizyce jego twórczości mówią kurator wystawy w tym muzeum Janek Owczarek oraz Wiera Meniok - pracowniczka akademicka i naukowa w Zakładzie Literatury Powszechnej i Polonistyki drohobyckiego uniwersytetu. Jest współtwórczynią - jak ją nazywa - "Izby Osobliwości", stworzonej w byłym profesorskim gabinecie Schulza. Nauczał on przed wojną m.in. plastyki i prac ręcznych w tamtejszym gimnazjum (obecnie budynku uniwersyteckim). Tu zgromadzone są pamiątki po artyście, m.in. pierwsze wydanie jego tomu opowiadań "Sklepy cynamonowe" oraz wokółszulcowskie dokumenty, prace plastyczne inspirowane działalnością artysty, filmy i spektakle teatralne przedstawiane na organizowanych cyklicznie, m.in. przy współpracy Wiery Meniok, festiwalach poświęconych twórcy.

Wywiad Witkiewicza z Schulzem

W dokumencie wykorzystane są fragmenty: słuchowiska o najważniejszej książce Brunona Schulza - "Sklepach cynamonowych" - oraz wywiadu, jaki Stanisław Ignacy Witkiewicz przeprowadził dla "Tygodnika Ilustrowanego" w 1935 roku ze swoim utalentowanym przyjacielem z Drohobycza. Poruszony jest też wątek zawłaszczenia prac Schulza, malowideł powstałych na tynkach w pokoju dziecięcym w willi gestapowca. Przedstawiają one sceny i postacie z bajek. Podczas niemieckiej okupacji Schulz wykonywał przeróżne zlecenia prac plastycznych. Nagrodą za nie była "opieka" gestapowca nad "swoim Żydem". Dzięki temu Schulz uniknął przedwczesnych represji ze strony hitlerowców.

Najcenniejsze, odkryte w 2001 roku, freski z postaciami z bajek z tej willi wycięli z tynku przedstawiciele Instytutu Pamięci Męczenników i Bohaterów Holokaustu Yad Vashem i ukradkiem wywieźli je do Jerozolimy. Od 2001 roku znajdują się w instytucie, oddane w wieloletni depozyt na mocy porozumienia, które w imieniu Ukrainy w 2007 roku dyrektor Muzeum Krajoznawczego w Drohobyczu zawarł z władzami Izraela.

Transakcja ta budziła ogromne oburzenie prasy w Polsce i osób zainteresowanych działalnością artysty, także na Ukrainie. Zawłaszczenie tych oryginalnych prac - scen z bajek namalowanych na tynku - nazywano kradzieżą. Takiego określenia używa do dziś Wiera Meniok z Drohobycza.

W dokumencie wykorzystane są też fragmenty utworu Jacka Kleyffa na temat tragicznej śmierci Schulza - zastrzelenia artysty na ulicach Drohobycza podczas tzw. Czarnego Czwartku 19 listopada 1942 roku.