"Nigra crux, mala crux. Czarna i biała legenda zakonu krzyżackiego" - wystawa w Muzeum Zamkowym w Malborku

Wystawę "Nigra crux, mala crux. Czarna i biała legenda zakonu krzyżackiego" władze Muzeum Zamkowego w Malborku określają jako swoją najważniejszą ekspozycję w ostatnich latach. Można ją oglądać do 15 stycznia 2024 roku.

Ekspozycja przedstawia wielowątkowo zjawisko instrumentalnego wykorzystywania historii zakonu krzyżackiego w perspektywie historycznej, antropologicznej, socjologicznej i politycznej. Ma wymiar uniwersalny, pokazujący mechanizmy i skutki wykorzystywania historii do doraźnych celów. 

Nigra crux, mala crux. Czarny krzyż to zły krzyż

"Nigra crux, mala crux", czyli czarny krzyż to zły krzyż - cytat włączony do tytułu wystawy to świadectwo anonimowego gdańszczanina z czasów średniowiecza, kiedy zakon nie tylko ciemiężył pogańskich Prusów, ale i mieszczan Gdańska. To opinia tożsama z obrazem, który od pokoleń towarzyszy wszystkim wychowanym na sienkiewiczowskich "Krzyżakach". 

- "Nigra crux, mala crux" to marginalium - dopisek, który pojawił się na marginesie jednej z gdańskich kronik. Czytelnik, czytając o brutalnym zabójstwie gdańskich burmistrzów przez komtura gdańskiego w 1411 roku, napisał sobie właśnie taki komentarz na marginesie: czarny krzyż to zły krzyż. To jest dla nas punkt wyjścia - podkreślił w audycji "Eureka" dr hab. Janusz Trupinda, dyrektor Muzeum Zamkowego w Malborku, a jednocześnie kurator wystawy.

Czytaj także:

Istotna część tradycji narodowej Polaków

Wystawa "Nigra crux, mala crux. Czarna i biała legenda zakonu krzyżackiego" skupia się na drugiej połowie XIX wieku i wieku XX. Wówczas Krzyżacy - z jednej strony - stali się narzędziem polityki historycznej Hohenzollernów, nazistów i komunistów. Z drugiej - byli symbolem nadziei na odzyskanie niepodległości, istotną częścią tradycji narodowej Polaków i Litwinów. 

- Pozbawione swojego państwa polskie społeczeństwo szuka sposobu, aby tę polskość, poczucie polskości, tradycję narodową, podtrzymać. Pod ręką są Krzyżacy. Krzyżacy byli postrzegani jednoznacznie jako Niemcy, a więc zaborca pruski. Przekaz był taki: tak jak Krzyżacy przegrali pod Grunwaldem, tak Cesarstwo Niemieckie też może zostać pokonane - wskazał dr hab. Janusz Trupinda. 

Na wystawie zobaczymy m.in. materiały prezentujące, jak obchodzono pięćsetną (1910) i pięćset pięćdziesiątą (1960) rocznicę grunwaldzkiego zwycięstwa. - W 1910 roku to jest emanacja polskości, wybuch entuzjazmu (...). W 1960 roku te obchody były bardzo mocno wpisane w ówczesne czasy - jedność narodów słowiańskich pod przywództwem Związku Radzieckiego i budowanie wroga, którym byli zachodni Niemcy - powiedział gość "Eureki".

Antykrzyżacka retoryka skończyła się w momencie, kiedy zachodnie Niemcy uznały naszą granicę zachodnią. - W 2010 roku wielki mistrz zakonu [zakon funkcjonuje do dziś] dostał zaproszenie na obchody od śp. prezydenta Lecha Kaczyńskiego. Zmienia się zupełnie narracja - zaznaczył rozmówca Katarzyny Kobyleckiej.

Czytaj także:

Co można zobaczyć na wystawie?

Na ekspozycji "Nigra crux, mala crux. Czarna i biała legenda zakonu krzyżackiego" w Muzeum Zamkowym w Malborku znalazło się wiele artefaktów wypożyczonych z licznych instytucji oraz zbiory prywatne z Francji, Niemiec, Austrii, Belgii, Litwy i Polski. W sumie ponad 300 oryginalnych eksponatów.

Można zobaczyć m.in. "Panoramę bitwy pod Grunwaldem" - obraz olejny autorstwa Zygmunta Rozwadowskiego i Tadeusza Popiela, który jest większy od płótna Jana Matejki. - On przytłacza nie tylko swoim rozmiarem, ale i historią. Gdy krakowscy organizatorzy obchodów bitwy pod Grunwaldem chcieli wypożyczyć obraz Matejki, okazało się to niemożliwe, więc zlecili stworzenie nowego - wyjaśnił dr hab. Janusz Trupinda.

Patronat nad wystawą objęło Polskie Radio.

Podcast do wystawy "Nigra crux, mala crux. Czarna i biała legenda zakonu krzyżackiego" - odcinek 1, Źródło: Muzeum Zamkowe w Malborku/YouTube

Poza tym w audycji:

Tajemnicze wieże Ammonitów

Wokół Ammanu - dzisiejszej stolicy Jordanii - lokalizowane są kamienne wieże pochodzące z połowy I tys. p.n.e. Ich wzniesienie przypisuje się Ammonitom - znanemu ze Starego Testamentu semickiemu ludowi, który rywalizował z Izraelitami. Do dziś nie ma jednoznacznej odpowiedzi, jakie były funkcje tych potężnych konstrukcji.

Jedna z takich wież znajduje się na stanowisku archeologicznym Khirbet Sara, które znane jest od końca XIX wieku, ale nigdy nie przeprowadzono tam regularnych prac wykopaliskowych. Od trzech sezonów to miejsce badają polscy archeolodzy i mają już pierwsze wyniki.

Gość: prof. Jolanta Młynarczyk z Wydziału Archeologii UW.