Cmentarze - nieme pomniki wielokulturowej przeszłości Polski

Jak opowiada w "Eurece" Anna Olej-Kobus, prace nad albumem "Nekropolie. Zabytkowe cmentarze wielokulturowej Polski" trwały kilka lat. W tym czasie odwiedzili miejsca spoczynku na terenie całego kraju. - W nich jak w lustrze odbija się nasza skomplikowana historia - przyznaje dziennikarka i podróżniczka.

Ślady kultury łemkowskiej

Swoją opowieść gość audycji rozpoczyna od cmentarzy łemkowskich. Można je odwiedzać na wschodzie Polski, w pobliżu granicy z Ukrainą. - Małe, wiejskie cmentarzyki. Wykute w kamieniu, z bardzo podobnymi, nieco naiwnie wykutymi Chrystusikami. Ale są przejmujące. Teraz, jesienią, wyglądają chyba najpiękniej - opowiada Anna Olej-Kobus.

Rozmówczyni Justyny Majchrzak dodaje, że wiele z łemkowskich nekropolii obecnie jest zapomnianych. - Właściwie tam nikogo nie ma. Czasami trzeba było trochę poszukać, aby kogoś tam znaleźć - mówi gość "Eureki". - Wędrując po Beskidzie Niskim często można dojść do takich miejsc, gdzie tylko cmentarz przypomina, że kiedyś była tam wieś. Część z nich sprawia wrażenie zapomnianych, ale dzięki staraniom dobrych osób, Łemków, przyjaciół tej kultury, te miejsca zostały objęte opieką.

>>>ZOBACZ TEŻ: 1 listopada w Programie 1 Polskiego Radia

Kirkuty - zapomniane miejsca pochówku

Zdaniem Anny Olej-Kobus znacznie bardziej od cmentarzy łemkowskich zapomniane są żydowskie nekropolie. - Kiedy pracowaliśmy nad tym albumem zdarzało się, że mieliśmy ogromne trudności, by dostać się na cmentarz. Niektóre są porośnięte mchem, nie były odnawiane. Myślę, że to część naszej historii zapomnianej; na szczęście zdarzało się, że lokalne społeczności zaczynały dbać o te miejsca - mówi.

Na terenie Polski znajdziemy około 1200 kirkutów, czyli cmentarzy żydowskich. Można je rozpoznać po kamiennych tablicach z inskrypcjami, przypominających czasem tablice z dekalogiem. W oczy rzucają się również zawarte na nich inskrypcje, bardzo często w języku hebrajskim, oraz zdobienia. - Bardzo często mówią nam one o tym, kim mógł być zmarły. Na przykład złamane świece lub kwiaty to najprawdopodobniej to grób kobiety - wymienia gość radiowej Jedynki.

Kim byli Mennonici?

W północnej części Polski, na Żuławach Wiślanych, można odwiedzać cmentarze Mennonitów - mniejszości wyznaniowej z Niderlandów, która przybyła do naszego kraju w XVI wieku. Wyznawali oni religię założoną w tym samym stuleciu przez Menno Simonsa; uciekając przed prześladowaniami zawędrowali do Polski, ich zdolności osuszania gruntów okazały się przydatne na Mazowszu i Żuławach.

Tam też znajdziemy najwięcej mennonickich nekropolii. - Na pierwszy rzut oka przypominają one cmentarze żydowskie: też są tam bardzo proste stelle wetknięte w ziemię. Ale wystarczy się przyjrzeć by zobaczyć, że mogą tam być zaskakująco inne inskrypcje, na przykład w języku niemieckim - opowiada Anna Olej-Kobus. - Pewnie to też było powodem, przez który o tych cmentarzach zapomniano: po II wojnie światowej traktowano je jako niemieckie, więc można było się nimi nie przejmować. Na szczęście teraz niektóre z nich są otoczone opieką. Mennonitów w Polsce jednak już nie ma, więc to taki okruch historii.

Mizary - muzułmańskie cmentarze polskich Tatarów

Przed II wojną światową na terenie Polski znajdowało się ponad 30 mizarów - muzułmańskich cmentarzy, na których pochowano Tatarów polskich. Dzisiaj jest ich siedem, z czego czynne są tylko trzy. - One trochę przypominają cmentarze żydowskie i mennonickie. Nie ma co tam wypatrywać krzyży; raczej dekoracją będzie półksiężyc, nawiązujący do islamu - tłumaczy Anna Olej-Kobus.

- Tym, co odróżnia polskie cmentarze Tatarów od cmentarzy islamskich jest to, że tutaj można zobaczyć porcelanki z wizerunkami zmarłych. Jak wiadomo, islam zabrania przedstawiania istot żyjących. (...) Tu jest to wyjątek - opowiada dziennikarka i dodaje, że mizary nie są zapomniane. - W Polsce mamy całkiem sporą społeczność tatarską. Przy okazji różnych świąt, nie tylko religijnych, odwiedzają te miejsca.

Prowadziła: Justyna Majchrzak