Nowe związki aromatyczne dla nauki, przemysłu i medycyny. Czym są?

Data publikacji: 20.11.2023 21:50

Ostatnia aktualizacja: 21.11.2023 12:46

Ten tekst przeczytasz w 2 minuty

Związki aromatyczne mają współcześnie fundamentalne znaczenie w prawie wszystkich dziedzinach chemii organicznej. W przemyśle są stosowane m.in. jako barwniki, materiały półprzewodnikowe, katalizatory i leki, Autor - Motortion Films/shutterstock.com

Prof. Marcin Stępień z Wydziału Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego został Laureatem Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2023 w obszarze nauk chemicznych i o materiałach. Naukowiec otrzymał tę nagrodę za zaprojektowanie i otrzymanie nowych związków aromatycznych o unikatowej strukturze i właściwościach. Czym są związki aromatyczne?

Prof. Marcin Stępień prowadzi badania nad związkami, które mają fundamentalne znaczenie w wielu dziedzinach chemii organicznej.
W przemyśle są stosowane m.in. jako barwniki, materiały półprzewodnikowe, katalizatory i leki. Są ważne również dla nauki i medycyny.
Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej to najważniejsze wyróżnienie naukowe w naszym kraju.

- Najprostsze związki aromatyczne, czyli głównie takie, które mają dość małe cząsteczki, rzeczywiście mają bardzo mocne i dosyć charakterystyczne zapachy. Myślę, że wszyscy słuchacze wiedzą jak pachnie naftalen, który jest nazywany naftaliną. Nie jest to przyjemny zapach - opowiada prof. Marcin Stępień.

Istnieją również związki aromatyczne o przyjemniejszych zapach, które pachną np. wanilią czy migdałami.

- Natomiast związki o dużych cząsteczkach zazwyczaj są tak mało lotne, że ich zapachy są niewyczuwalne. Prawdopodobnie jakieś są, jednak nie mam okazji ich poznać. Większość związków, które obecnie syntezujemy w laboratoriach to związki, które mają tak duże cząsteczki, że nie pachną. Mają całe mnóstwo innych interesujących właściwości - dodaje prof. Marcin Stępień.

POSŁUCHAJ

23:54

Nowe związki aromatyczne dla nauki, przemysłu i medycyny. Czym są? (Jedynka/Eureka)

Na czym polega unikatowość nowych związków aromatycznych?

Prof. Marcin Stępień otrzymał nagrodę za zaprojektowanie i otrzymanie nowych związków aromatycznych o unikatowej strukturze i właściwościach.

- Związki aromatyczne mają jedną charakterystyczną cechę, tzn. te cząsteczki są zazwyczaj płaskie (…). Jednocześnie chemicy, m.in. ja, są bardzo zainteresowani tym, co się dzieje w obszarach, w których pewne reguły są złamane lub prawie złamane. Jedną z rzeczy, którą można próbować zrobić, to spróbować otrzymać cząsteczki, które nie będą całkiem płaskie - wyjaśnia prof. Marcin Stępień.

Jak to zrobić? - Musimy wymyślać takie reakcje chemiczne, które będą powodowały wygięcie. Tych reakcji nie ma zbyt wiele, dlatego trzeba szukać nowych sposobów, które pozwolą nam tego rodzaju wygięcie wprowadzić do cząsteczki - kontynuuje.

Co odkrył prof. Marcin Stępień?

Laureatowi nagrody udało się stworzyć metodę otrzymywania mocno wygiętych cząsteczek. - Opiera się na pomyśle konstruowania cząsteczki aromatycznej, która zawiera w sobie dosyć duży pierścień. Jeśli taki makrocykl odpowiednio skonstruujemy, to później możemy tak zaplanować reakcje, żeby powstawały wiązania wewnątrz tego makrocykla. Z racji, że jest tam trochę ciasno w środku, to możemy projektować to na różne sposoby i ta cząsteczka później nie wychodzi płaska, tylko wygięta - mówi prof. Marcin Stępień.