Powstania śląskie: plany opracowano już wiosną, wzorem była Wielkopolska. Jednak sytuacja się skomplikowała

Zbliża się setna rocznica wybuchu pierwszego powstania śląskiego. Wybuchło w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 roku. Trwało ono do 24 sierpnia.

Wówczas I wojna światowa już się skończyła. Polska odzyskała niepodległość. Sytuacja skomplikowała się jednak po podpisaniu Traktatu Wersalskiego w czerwcu 1919. Na tej konferencji postanowiono, że sprawa Śląska zostanie rozstrzygnięta w drodze plebiscytów.

- Wbrew polskim nadziejom, które na początku zdawały się potwierdzać również stanowiska mocarstw, zdecydowano o plebiscytach. Trzeba było zatem przygotować się do kampanii plebiscytowej – powiedział prof. Ryszard Kaczmarek.

Ruch społeczny i narodowościowy

- Niemcy wycofywali swoje wojska. Sytuacja gospodarcza po wojnie była trudna, radykalizowały się nastroje górników, hutników – mówił. Zaznaczył, że postulaty narodowościowe i społeczne przeplatały się w tym czasie ze sobą.

Jak zaznaczył gość Jedynki, wybuch pierwszego powstania był w pewnym stopniu przypadkowy – były głosy, że nie ma warunków do walki zbrojnej, trzeba się przygotowywać do kampanii plebiscytowej –  jednak część przywódców z powiatu pszczyńskiego i rybnickiego podjęła decyzję, że powinno do niego dojść.

Oddziały powstańców nie mogły długo się same utrzymać

- Na Górnym Śląsku sytuacja militarna była inna niż w Wielkopolsce - oddziały polskiej konspiracji wojskowej były słabsze, niemieckie były silniejsze. Dlatego (w początkowych planach) zakładano zaangażowanie sił polskich - dodał prof. Ryszard Kaczmarek.

Jak wyjaśnił, ostatecznie w sierpniu 1919 roku wojsko polskie było pasywne ze względu na podpisany traktat - przekroczenie granicy bez zgody mocarstw przekreślałoby warunki traktatu.

- Wsparcie ze strony wojska polskiego okazało się nie do zrealizowania, mimo starań powstańców, którzy dotarli do sztabu do gen. Józefa Hallera, do Józefa Piłsudskiego. Polska dyplomacja starała się o uzyskanie zgody na wkroczenie polskich oddziałów pod sztandarami państw Ententy - by, jak tłumaczono, uspokoić sytuację i zapobiec represjom niemieckim - zaznaczył gość Jedynki. To jednak nie okazało się możliwe.

Po powstaniu

W rezultacie, jak było do przewidzenia, pierwsze powstanie śląskie zakończyło się porażką. Jak opowiadał prof. Ryszard Kaczmarek, wielu powstańców starało się uciec na drugą stronę granicy. Wprowadzono bowiem prawo specjalne, które pozwalało na wykonywanie wyroków śmierci na powstańcach. Są potwierdzone przykłady takich wyroków.

- Konspiracja wojskowa przestała istnieć. Odtworzyła się dopiero na przełomie 1919/1920 roku, gdy ogłoszono amnestię i powstańcy z obozów na terenie Polski mogli wrócić na Górny Śląsk - dodał historyk.

Było to około 9 tysięcy osób, z rodzinami około 22 tysiące osób. Liczba uciekinierów nie jest jednak do końca ustalona. - Zaś jeśli chodzi o członków zaprzysiężonych Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska to około 23 tysiące w sierpniu 1919 roku. Przy czym niewielka część, około jednej czwartej, miała broń - mówił historyk.

Kolejne powstanie wybuchło 19 sierpnia 1920 roku, kolejne w maju 1921. I dopiero po nim granice na Górnym Śląsku zostały ustalone.

Zapraszamy do wysłuchania nagranej audycji.

Tytuł audycji: W samo południe

Prowadzi: Henryk Szrubarz

Goście:  historyk prof. Ryszard Kaczmarek (Uniwersytet Śląski), autor książki "Powstania śląskie 1919-1920-1921. Nieznana wojna polsko-niemiecka"

Data emisji: 14.08.2019

Godzina emisji: 12.15

agkm