"Dzieci Syberii". Mijają 82 lata od pierwszej deportacji na wschód

"Dzieci Syberii" to cykl sześciu kilkunastominutowych filmów opisujących losy polskich dzieci w czasie II wojny światowej. O unikatowej wartości produkcji, w której wykorzystano autentyczne dokumenty, zdjęcia, wspomnienia i historie opowiada autorka: redaktor Edyta Poźniak, dziennikarka Polskiego Radia. 

Na Syberii i w Kazachstanie wciąż żyją jeszcze potomkowie wywiezionych Polaków

Wraz z pierwszą deportacją na wschód 10 lutego 1940 roku, kiedy wywożono Polaków z Kresów Wschodnich, gehenna rozpoczęła się także dla najmłodszych obywateli Rzeczypospolitej. Kilkuletnie dzieci trafiały na Syberię, w miejsce, które od wieków było dla Polaków symbolem katorgi, męczeństwa i śmierci. Syberyjskie losy polskich dzieci na Syberii w czasie II wojny światowej nieodłącznie związane są z armią generała Władysława Andersa. To dzięki polskim władzom kilkadziesiąt tysięcy dzieci zostało ewakuowanych do Iranu, a potem do Nowej Zelandii, Afryki, Indii czy Meksyku.

Edyta Poźniak, zanim rozpoczęła kręcenie filmów, wielokrotnie jeździła na wschód, na tereny, gdzie deportowano Polaków, aby zobaczyć, jak obecnie się tam żyje. - Niemal w każdym zakątku Syberii, a także Kazachstanu mieszkają potomkowie Polaków albo ktoś, kto w rodzinie ma kogoś, kto został wywieziony z Polski na wschód - wspomina. Zaznacza, że są to tragiczne losy społeczności wywiezionych z ojczyzny kilka tysięcy kilometrów w głąb obcego kraju.

Aby zdobyć materiały, należało pozyskać zaufanie ludzi

Przyznaje, że deportacją zainteresowała się, bo to były losy również jej rodziny, o wywózkach słuchała od dziecka. Ostatni raz na Syberii była dwa lata temu, właśnie 10 lutego. W okolicach Tomska nadal stoją baraki zbudowane w środku tajgi dla deportowanych Polaków. Niektóre puste, a niektóre zasiedlone przez Rosjan lub potomków Polaków.

Dziennikarka opowiada, jak zdobywała materiały. Gdzieś w zakątkach chałup są jeszcze archiwalne dokumenty i zdjęcia, ale mieszkańcy niechętnie o tym wspominają. - Trzeba zdobyć ich zaufanie - mówi.

Edyta Poźniak docierała też do ludzi zajmujących się dokumentowaniem przeszłości, głównie z Memoriału. Zgromadziła tak dużo materiałów, w tym rozmów z potomkami wywiezionych w latach 40. Polaków, że musiała dokonać selekcji. - Udało się znaleźć sześć osób, które trafiły na Syberię jako dzieci i zgodziły się podzielić swymi emocjami - wspomina. Obecnie mieszkają w RPA, Nowej Zelandii, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych. Te dzieci wyszły z Syberii przez Iran (ówczesną Persję) i trafiły do sierocińców w różnych krajach. Edyta Poźniak podkreśla, że ta historia układała się sama. - Wystarczyło słuchać tych ludzi, patrzeć na zdjęcia, oglądać filmy i słuchać melodii tego, jak opowiadają - mówi.

Polskie Radio dokumentuje historię

Zaznacza, że powstanie filmów było możliwe dzięki Polskiemu Radiu, które umożliwiło jej wyjazdy i zbieranie materiałów. - Na antenie Jedynki wielokrotnie prezentowaliśmy moje reportaże syberyjskie - mówi. Zwraca uwagę, że Polskie Radio dokumentuje historię i przedstawia ją taką, jaka jest.
Współtwórcą cyklu jest Wojciech Olaf Ważyński (Polskie Radio, IAR). Patronem medialnym cyklu jest zaś Program 1 Polskiego Radia.

Seria sześciu filmów przedstawia losy: Haliny Babińskiej, Walentyny Grycuk, Franciszki Peter Maziak, Juliana Płowego, Teresy Szejbal i Jana Roj Wojciechowskiego, czyli "syberyjskich dzieci". Na podstawie tych sześciu historii została pokazana tragedia całego pokolenia, dzieci, którym zabrano rodziny, dzieciństwo, dom, szkołę i w wielu przypadkach przyszłość.

W filmach prezentowane są autentyczne dokumenty i zdjęcia ze wszystkich kontynentów i miejsc, gdzie były organizowane obozy dla polskich dzieci ewakuowanych z ZSRR.

Seria jest tak skonstruowana, że po pierwszym odcinku wprowadzającym i nakreślającym tło historyczne, kolejne filmy można oglądać w dowolnej kolejności. Pozwala to na samodzielne kształtowanie (bez straty dla treści merytorycznej) lekcji historii, dostosowanej dla młodego odbiorcy. Opisy historyczne zostały uproszczone, nie ma zbyt dużego nagromadzenia dat i liczb, autorzy ograniczyli się do niezbędnego minimum. Filmy nie epatują przemocą. Zawierają niepublikowane dotąd w Polsce fragmenty kronik z Instytutu Polskiego i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie oraz British Pathe, zdjęcia i dokumenty z rosyjskich archiwów oraz z zasobów prywatnych z Nowej Zelandii, Stanów Zjednoczonych, Kanady, Iranu, a także kilku afrykańskich krajów.

Cykl filmów został umieszczony przez Ministerstwo Edukacji i Nauki na zintegrowanej platformie edukacyjnej.

W audycji również:

Mleko bez alergenów

Nowym trendem na rynku światowym jest rozwój produktów mlecznych o obniżonej alergenności. Zastosowanie technik selekcji genomowej pozwala na produkcję mleka o lepszej przyswajalności. Temu ma służyć uruchomiony projekt A2A2.

Dzięki rozwojowi produkcji mleka A2 będzie możliwe zwiększenie ogólnej konsumpcji tego produktu w Polsce i zniwelowanie głównej bariery w spożyciu mleka, jaką jest alergia na białko mleka krowiego. Naukowcy twierdzą, że nowe mleko będzie: łatwiejsze do strawienia, lepiej przyswajalne od krowiego i podobne pod względem wartości odżywczych do mleka ludzkiego. O unikalności nowego gatunku mleka oraz jego cennych walorach odżywczych, m.in. jako bogatego źródła wapnia, opowiadają w "Eurece" specjaliści.

Eksperci: prof. dr hab. n. med. Mirosław Jarosz - gastroenterolog, dyr. Instytutu Edukacji Żywieniowej i stylu życia im. prof. Jarosza, oraz dr inż. nauk rolniczych Agnieszka Nowosielska - nadzorująca pracę Laboratorium Genetyki Bydła.

Tytuł audycji: Eureka

Prowadził: Artur Wolski

Goście: Edyta Poźniak (dziennikarka), prof. dr hab. n. med. Mirosław Jarosz, gastroenterolog, dyr. Instytutu Edukacji Żywieniowej i stylu życia im. prof. Jarosza, oraz dr inż. nauk rolniczych Agnieszka Nowosielska - nadzorująca pracę Laboratorium Genetyki Bydła.

Data emisji: 10.02.2022

Godzina emisji: 19.30

ag