Tadeusz Łomnicki - wspominamy postać wielkiego aktora

Tadeusz Łomnicki urodził się 18 sierpnia 1927 roku w Podhajcach koło Lwowa. Po ukończeniu gimnazjum w Dębicy przeniósł się do Krakowa, gdzie pracował w banku i na kolei. W Krakowie podjął swoje pierwsze próby literackie. Pisał wiersze i nowele. Uczył się gry na skrzypcach. W czasie wojny należał do Szarych Szeregów, działał w Armii Krajowej. Po zakończeniu działań wojennych zdał do Studia Teatralnego przy krakowskim Starym Teatrze, gdzie zadebiutował epizodem w "Mężu doskonałym" Zawieyskiego.

"Tuż po wojnie postanowiłem zdać egzamin na Wydział Dramaturgiczny, ponieważ interesowały mnie sprawy literackie. Myślałem, że przysporzę repertuarowi polskiemu wielu sztuk, które będą grywane nie tylko w kraju, ale na całym świecie. Zgłosiłem się na egzamin, gdzie zadziwiłem swoją erudycją oraz umiejętnością interpretowania własnych utworów. Kiedy wyszedłem, oczywiście gratulowano mi, a ja zrozumiałem, że popełniłem kardynalny błąd. Pomyliłem drzwi. Wszedłem na egzamin aktorski" - wspomniał w jednym z archiwalnych wywiadów Łomnicki.  

Z desek na ekran

Jego pierwsza większa rola to Włodek w "Teorii Einsteina" Cwojdzińskiego. Od sezonu 1946/47 występował w Teatrze Śląskim w Katowicach, gdzie odniósł wielki sukces jako Franio w "Szczęściu Frania" Perzyńskiego i Puk w "Śnie nocy letniej" Szekspira. W latach 1947-1949 grał w krakowskim Teatrze Słowackiego. W 1949 roku przeniósł się do Warszawy, gdzie został zaangażowany przez Erwina Axera do Teatru Współczesnego. Do jego największych ról z tego czasu zalicza się Orestesa w "Ifigenii w Taurydzie" Goethego, Artura Ui w "Karierze Artura Ui" Brechta, Łatkę w "Dożywociu" Fredry, Edgara w "Play Strindberg" Dürrenmatta i Nikitę w "Potędze ciemności" Tołstoja. Występował też na deskach Teatru Narodowego.

W 1954 roku ukończył studia na Wydziale Reżyserii warszawskiej PWST. W tym czasie zaczęła się także jego kariera filmowa. W 1954 roku zagrał w "Piątce z ulicy Barskiej" Aleksandra Forda, a rok później uznanie krytyków zyskał rolą w filmie Andrzeja Wajdy "Pokolenie". Później zagrał m.in. w "Eroice" Andrzeja Munka (1958), "Ósmym dniu tygodnia" Forda (1958), "Zamachu" Jerzego Passendorfera (1959), "Niewinnych czarodziejach" Wajdy (1960). Jednak dla wielu Polaków aktor na zawsze będzie niezapomnianym Michałem Wołodyjowskim, czyli "Małym Rycerzem", w "Panu Wołodyjowskim" i "Przygodach pana Michała" Jerzego Hoffmana (1969).

Czytaj także:

W 1976 roku rozpoczął działalność założony przez Łomnickiego Teatr Na Woli, w którym został dyrektorem. Najgłośniejszą wyreżyserowaną przez niego sztuką był dramat Różewicza "Do piachu" (1979). Spektakl wzbudził kontrowersje. W Teatrze Na Woli Łomnicki wykreował również m.in. Goyę w "Gdy rozum śpi" Vallejo, Bukarę w "Przedstawieniu Hamleta we wsi Głucha Dolna" Brešana, tytułową rolę w "Fantazym" Słowackiego i Salieriego w "Amadeuszu" Shaffera (przedstawienie reżyserował, i grał w nim Mozarta, Roman Polański) - była to jego ostatnia rola na tej scenie.

Aktor grał także w Teatrze Telewizji, w którym współpracował m.in. z Zygmuntem Hübnerem (Czyczykow w "Martwych duszach" Gogola; Tartuffe w "Świętoszku" Moliera; Szczuka w "Popiele i diamencie" Andrzejewskiego). Zagrał tytułowego Makbeta w dramacie Szekspira w reżyserii Wajdy. Był także Bohaterem w "Kartotece" Różewicza w reżyserii Konrada Swinarskiego. Ostatnią rolą w Teatrze TV był Icyk Sager w "Stalinie" Gastona Salvatore w reżyserii Kazimierza Kutza (1992).

W 1984 roku nawiązał współpracę z zespołem aktorskim warszawskiego Teatru Studio (gdzie wykreował m.in. swoją słynną rolę Krappa w "Ostatniej taśmie" Becketta w reżyserii Antoniego Libery, 1985; Teatr TV - 1989). Od roku 1988 występował nadal gościnnie w Teatrze Dramatycznym, Powszechnym i Współczesnym, nie będąc już związanym z żadną sceną na stałe.

Czytaj także:

Przerwana próba

W ostatnich miesiącach życia był całkowicie pochłonięty przygotowaniami do "Króla Leara" Szekspira. W Warszawie nie był w stanie namówić nikogo na realizację tej sztuki. Rolę Leara w końcu miał zagrać u Eugeniusza Korina, ówczesnego dyrektora Teatru Nowego w Poznaniu. Premierę przewidziano na 29 lutego - w wyjątkowy dzień, który zdarza się raz na cztery lata. Łomnicki chciał, by był to prezent dla jego żony Marii Bojarskiej, gdyż właśnie w tym dniu wypadała rocznica ich ślubu. Aktor podczas próby upadł.

Łomnicki zmarł 22 lutego 1992 roku. Był laureatem Nagrody im. Boya-Żeleńskiego (1963) za rolę Artura Ui w Teatrze Współczesnym w Warszawie, dwukrotnym laureatem Nagrody im. Zelwerowicza - przyznawanej przez redakcję miesięcznika "Teatr". Jego imieniem w 1996 roku nazwano warszawski Teatr Na Woli, a w 2002 roku Teatr Nowy w Poznaniu. 

Czytaj także:

Tytuł audycji: Kulturalna Jedynka

Prowadzi: Anna Stempniak

Data emisji: 24.02.2022

Godzina emisji: 23.45

Jedynka/PAP/kk