Dr Marek Gumkowski w świecie Tolkiena. 130. rocznica urodzin pisarza

Doktor Marek Gumkowski jest dziś uznanym w Polsce tolkienistą. Jednak gdy pierwszy raz sięgał po "Władcę pierścieni", nic nie zapowiadało, że będzie to coś więcej niż literacki epizod. Naukowe zainteresowania gościa Programu 1 Polskiego Radia dotyczyły bowiem zupełnie innych obszarów. Wszystko zmieniło się w roku 1973, po wyjeździe do Szwecji. - To był zupełnie inny kraj, inny klimat. W tych warunkach, nie mając zobowiązań naukowych, przeczytałem "Władcę pierścieni" raz jeszcze. Nagle stwierdziłem, że jestem zakochany w tej książce - wspomina. Po powrocie do Polski, nie bez problemów udało się dr Markowi Gumkowskiemu zdobyć pełne, trzytomowe wydanie powieści. Pewnego dnia, w połowie lat 80., usłyszał o sekcji tolkienowskiej, zorganizowanej przy Śląskim Klubie Fantastyki. - Nawiązałem korespondencję, później pojechałem na zjazd sekcji. Tak to się zaczęło - dodaje.

We wspólnocie

Dr Marek Gumkowski z zacięciem poszukiwał literatury poświęconej Tolkienowi, ale starał się również wejść w posiadanie powieści Brytyjczyka. Jednym z marzeń było zdobycie pełnego wydania "Władcy pierścieni" w oryginale. Pierwszy tom udało się zdobyć na dworcu we Frankfurcie, drugi we Freiburgu, a trzeci na dworcu w Paryżu. Z czasem do kolekcji trafiały różne wydania tych samych książek. - Trochę jeździłem po świecie i jednym z żelaznych miejsc, do których zaglądałem, były antykwariaty. Tam pędziłem do półki z tolkienaliami i zawsze coś udawało mi się wyszperać - mówi gość audycji "Po drugiej stronie lustra". W swojej kolekcji ma "Hobbita" kupionego na jednej z wysp na Hawajach, a także tomy "Władcy pierścieni" po włosku, rosyjsku czy duńsku.

Fani Tolkiena tworzą międzynarodową wspólnotę. W roku 1992, w Oxfordzie, zorganizowano poświęconą pisarzowi konferencję. Udział w niej wzięło co najmniej kilkaset osób, a jeden dzień poświęcony był prezentacji otwierających powieść wersów o pierścieniach, w różnych językach. - Później, w Śląskim Klubie Fantastyki, wydaliśmy książeczkę dla fanów. Dokładnie 297 tłumaczeń wersów, w 141 językach. Łącznie z alfabetem Morse'a, alfabetem Braille'a i alfabetem migowym - wylicza dr Gumkowski i dodaje, że kolejnym krokiem było zgłoszenie się do redagowania przekładu powieści, autorstwa Marii Skibniewskiej. Choć przyznaje, że jest to tłumaczenie znakomite, nie ukrywa również, że wprowadził kilka zmian.

- Zmieniłem tytuł pierwszego tomu, a co najważniejsze, znalazłem fragmenty, których pani Maria, być może przez przeoczenie nie przetłumaczyła - podkreśla.

Tolkien wciąż odkrywany

Doskonalenie przekładów to proces długotrwały i wciąż niezakończony. W każdym kolejnym wydaniu powieści pojawiają się zmiany. Zdaniem doktora Gumkowskiego zainteresowanie Tolkienem może w najbliższym czasie znów wzrosnąć, a to z uwagi na planowany przez Amazon serial "Władca pierścieni. Pierścienie Władzy". - Oparty na "Silmarillionie", będzie dotyczył wydarzeń sprzed okresu kiedy "Władca pierścieni" się rozgrywa - wyjaśnia gość Programu 1 Polskiego Radia. Choć książek wykorzystujących popularność Tolkiena jest wiele, na rynku wciąż ukazują się kolejne.

W roku 2020 wydano biografię pt. "Tolkien i pierwsza wojna światowa. U progu Śródziemia", autorstwa Johna Gartha, a w połowie lutego 2022 roku w Polsce wydano kolejną książkę tego autora pt. "J.R.R. Tolkien i jego światy. Miejsca, z których wyrosło Śródziemie". - To opowieść o tym, jakie krajobrazy, wydarzenia i przeżycia wpłynęły na to, co pojawiło się we "Władcy pierścieni". Garth wszedł głęboko w archiwalia, poszukał miejsc, w których Tolkien bywał. Począwszy od dzieciństwa w Birmingham, aż po jego wycieczkę w Alpy - wyjaśnia dr Gumkowski.

Życie staje się literaturą

Już sam J.R.R. Tolkien pisał o tym, jak przeżycia osobiste i biografia wywierają wpływ na twórczość. Wizje Mordoru i spustoszonej ziemi swoje źródło mają w doświadczeniach wojennych Tolkiena, który brał udział m.in. w bitwie nad Sommą, największej bitwie I wojny światowej pomiędzy siłami brytyjskimi i niemieckimi. Doktor Marek Gumkowski przyznaje, że choć ekranizacje powieści J.R.R. Tolkiena są interesującą interpretacją, nie zastąpią one przyjemności czerpanej z lektury. - Jedną z podstawowych wartości "Władcy pierścieni" jest styl i język, oddany kongenialnie przez panią Marię Skibniewską - podsumowuje gość audycji.

Zobacz też:

Tytuł audycji: "Po drugiej stronie lustra"

Prowadzi: Michał Montowski

Gość: Marek Gumkowski (tolkienista, krytyk literacki)

Data emisji: 19.04.2022

Godzina emisji: 0.15

mg