Polscy wynalazcy, odkrywcy i naukowcy w dobie zaborów. Jak zmieniali świat?

Data publikacji: 22.04.2022 08:56

Ostatnia aktualizacja: 26.04.2022 12:52

Ten tekst przeczytasz w 2 minuty

Maria Skłodowska - Curie , Autor - Everett Collection/Shutterstock

"Wiek pary i elektryczności" oraz "wiek odkryć i wynalazków" - tak często nazywamy XIX stulecie, na które przypadł szczyt rewolucji przemysłowej i technicznej, zapoczątkowanej w Europie w drugiej połowie poprzedniego wieku. Ujawniła ona potęgę ludzkiego umysłu i przyniosła zmiany cywilizacyjne, które wpłynęły na dzieje i obecny status nie tylko państw europejskich. W jaki sposób zmieniali świat mieszkający na ziemiach polskich odkrywcy, wynalazcy i naukowcy z dziada pradziada identyfikujący się z polskością, ale i tacy, którzy z pochodzenia Polakami nie byli, a wybierali jednak polskość?

Rzeczypospolitej nie było wtedy na mapie, ponieważ była podzielona i znalazła się w granicach trzech imperiów zaborczych: Rosji, Prus i Austrii. W jakim stopniu mieszkańcy ziem polskich mogli więc włączyć się i włączyli w "wiek pary i elektryczności", "wiek odkryć i wynalazków" i wpłynęli na zmiany cywilizacyjne nie tylko na ziemiach polskich? - Romantyczna postawa walki o niepodległość i radykalnego poświęcenia pewnej idei służby łączy się z pracą i poświęceniem nauce. Niekiedy to wynikało jedno z drugiego, a ludzie wielkich talentów gotowi byli połączyć je w służbie wielkim ideałom - mówi prof. Andrzej Nowak.

- Kiedy zostali wyrzuceni przez represje z własnej ojczyzny, swoich siedzib domowych, zmuszeni do tułaczki, zesłani, to wtedy ich pasja realizowała się na niwie nauki albo techniki - dodaje.

Zsyłki, zesłania i wyjazdy

Wiek XIX był wiekiem powstań narodowych, a dla wielu ich uczestników czasem zsyłek na Syberię czy emigracji popowstaniowych, jak w przypadku Ignacego Domeyki, uczestnika listopadowego zrywu, przyszłego inżyniera górnika, badacza Ameryki Południowej, odkrywcy ważnych złóż minerałów, reformatora szkolnictwa w Chile. Także w Ameryce Południowej zamieszkał Ernest Malinowski, syn powstańca 1830 roku i emigranta, zaliczany do najwybitniejszych inżynierów kolejowych II połowy XIX wieku, projektant i budowniczy Centralnej Kolei Transandyjskiej.

Z kolei powstańcy styczniowi i zesłańcy bywało, że stawali się znaczącymi badaczami fauny, flory i geologii Syberii, jak: Aleksander Czekanowski, Benedykt Dybowski czy późniejsi katorżnicy, badacze tamtejszych ludów, w tym Ajnów, Bronisław Piłsudski i Wacław Sieroszewski.

Z ziem zaborowych wyjeżdżali dobrowolnie i tacy, których gnała zwykła ciekawość świata, odkrywanie jego tajemnic, ulepszanie przez wynalazki. To byli badacze: Henryk Arctowski - Antarktydy, czy Bronisław Malinowski - Australii i Oceanii. Opuszczali ojczyznę i tacy, którzy, że nie mogli spełnić marzeń o edukacji, np. w byłej Kongresówce Maria Skłodowska, odkrywczyni polonu i radu, oraz Kazimierz Funk - twórca nauki o witaminach, czy w zaborze pruskim Jan Czochralski, który opracował metodę otrzymywania monokryształów, podstawę dzisiejszej elektroniki.

Niektórzy nie opuszczali ziem ojczystych

Natomiast ci, którzy ziem zaborowych nie opuścili, dokonywali epokowych odkryć, jak np. w Galicji, pod zaborem austriackim, Karol Olszewski i Zygmunt Wróblewski, którzy po raz pierwszy skroplili tlen, a następnie azot. Także Ignacy Łukasiewicz, wynalazca lampy naftowej, pionier przemysłu naftowego w Europie, nie zdecydował się na wyjazd.

Czytaj także: