Polskie straty wojenne. Jak się odzyskuje zrabowane obrazy?

Odzyskane obrazy - polskie straty wojenne

Do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie powrócił obraz "Portret starszego mężczyzny w peruce, z laską" Godfrieda Schalckena, a do Muzeum Narodowego w Lublinie - "Widok na morze" szkoły Claude’a Josepha Verneta.

Dzieło holenderskiego malarza Godfrieda Schalckena "Portret starszego mężczyzny w peruce, z laską" zostało utracone z polskich zbiorów podczas okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej. Najprawdopodobniej po upadku Powstania Warszawskiego w 1944 roku.

To wyjątkowo cenny obraz - jeden z pierwszych zakupionych do kolekcji w 1862 roku na aukcji w Kolonii. Losy tego dzieła były długo nieznane. W 2022 roku został odnaleziony na aukcji w Niemczech. W odpowiedzi na starania polskiego resortu kultury obraz został wycofany z planowanej sprzedaży. Dotychczasowy posiadacz zdecydował się dobrowolnie zwrócić dzieło.

XVIII-wieczny obraz "Widok na morze" szkoły francuskiego malarza Claude'a Josepha Verneta został zidentyfikowany w grudniu 2022 roku w ofercie domu aukcyjnego w Monako. Na podstawie przekazanej dokumentacji dotychczasowy posiadacz zdecydował o dobrowolnym zwrocie dzieła. 

Jak poinformowała Elżbieta Rogowska, dyrektor departamentu Restytucji Dóbr Kultury MKiDN, 1 października w Konsulacie Generalnym RP w Nowym Jorku odbędzie się uroczysta prezentacja odzyskanych zaginionych w wyniku II wojny światowej dwóch XVIII-wiecznych akwareli Zygmunta Vogla oraz rysunku Melchiora Steidla.

Czytaj także:

Jak znaleźć skradzione dzieła sztuki?

Odzyskane dwa obrazy to kropla w morzu. W wyniku II wojny światowej Polska straciła ponad pół miliona ruchomych dzieł sztuki. Przypomina o tym prowadzona przez resort kultury i dziedzictwa narodowego kampania "Puste ramy".

Z jednej strony pokazuje ona straszliwą stratę, jakiej Polska doznała w czasie II wojny światowej, zarówno od Niemców, jak i od Rosjan. Z drugiej - pracę rewindykacyjną, bo cały czas straty wojenne do Polski wracają.

Jak podkreślił prof. Piotr Gliński, minister kultury i dziedzictwa narodowego, odzyskiwaniem utraconych dzieł sztuki zajmują się bardzo doświadczone osoby. - To jest sieć instytucji, ludzi dobrej woli, specjalistów i hobbistów. Także bardzo poważnych podmiotów - od polskiej prokuratury po FBI. Również nasza dyplomacja bardzo intensywnie uczestniczy w tych pracach - wskazał.

Minister wyjaśnił, że w odzyskiwaniu skradzionych dóbr kultury niezbędna jest specjalistyczna wiedza - znajomość historii sztuki i przepisów prawa. To praca śledcza, detektywistyczna. Wymagająca umiejętności negocjacyjnych, by nie wytaczać długich procesów. A jej efekt często zależy od czyjejś dobrej woli - np. w Niemczech osoba, która jest w posiadaniu skradzionej rzeczy dłużej niż 30 lat, staje się jej właścicielem.

Pomocne są nowe technologie, które pozwalają porównać ogromną liczbę zdjęć. - Bazujemy na narzędziach komputerowych, internetowych, które przeszukują codziennie cały świat - podkreślił prof. Gliński. - Szukamy wszystkiego. Jest jedna zasada - szukamy wszystkiego naraz. Jak natrafimy na jakieś ślady, staramy się je pogłębić - dodała Elżbieta Rogowska.

Czytaj także:

Proces odzyskiwania skradzionych dzieł sztuki

Gdy pojawi się sygnał, że gdzieś na jakieś aukcji/w zbiorach muzealnych/na forum internetowym wystawiono obiekt, który być może jest polską stratą wojenną, zaczynają się temu przyglądać specjaliści. Eksperci wysyłani są też na oględziny.

Jeśli podejrzenie się potwierdzi - konstruowany jest wniosek restytucyjny. Wniosek restytucyjny jest formą zgłoszenia roszczenia składaną w postaci obszernego opracowania. W dokumencie, oprócz opisania zabytku i wskazania jego cech szczególnych, przybliżane są jego losy i okoliczności utraty.

Szczególnie ważne jest jednoznaczne wskazanie pochodzenia obiektu. Niezbędną częścią wniosku są kopie dokumentów archiwalnych tj. inwentarzy, także kart naukowych obiektów potwierdzających prawo własności, oraz wszelkie spisy i informacje dotyczące okoliczności utraty.

Bezcenne są wszelkie zachowane wizerunki zabytku, czyli fotografie, reprodukcje, ryciny. Należy również pamiętać o przytoczeniu literatury, w której odnaleźć można wzmianki na temat obiektu.

Kolejna strata wojenna powróciła do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie:

Tytuł audycji: Skarby kultury polskiej

MKiDN/PAP/kk