Lwów - miasto, w którym żyła i tworzyła Gabriela Zapolska

Przemysław Mrówka, historyk, zwraca uwagę na specyfikę Galicji. - To co było zaborem austriackim, kiedy dzielono Rzeczpospolita Obojga Narodów stało się za czasów Gabrieli Zapolskiej autonomiczną prowincją, oddzieloną od reszty Cesarstwa Austro-Węgierskiego Habsburgów - mówi. Tam możliwe było kultywowanie polskości, może dlatego, że cenzura bardziej skupiała się na sprawach politycznych, a nie obyczajowych. Podkreśla, że ważne dla Gabrieli Zapolskiej Lwów i Kraków są wówczas równorzędnymi ośrodkami administracyjnymi. Wskazuje, że polskie ośrodki kulturalne we Lwowie i Krakowie bardzo dobrze sobie radziły z cenzurą poprzez obchodzenie różnych zapisów lub nawet batalię prawną, bo od decyzji cenzury można się było odwoływać.

Gość Programu 1 Polskiego Radia zwraca uwagę, że Lwów i ten region były bardzo konserwatywne i nie poddawały się obyczajowym zmianom. To bardzo uwierało Zapolską, która przez pewien czas mieszkała w Paryżu i nasiąkła tamtejszą postępową atmosferą. 

Gabriela Zapolska mieszkała we Lwowie przez ostatnich 17 lat życia. Alicja Kocan z Towarzystwa Miłośników Lwowa oprowadza po mieście i opowiada o najciekawszych miejscach. Zalicza do nich kościół św. Antoniego w dzielnicy Łyczaków, wzniesiony w 1718 roku w stylu barokowym. - W środku są ważne dla Polaków tablice - informuje. Na przykład poświęcona Zbigniewowi Herbertowi, ufundowana przez jej towarzystwo. W reprezentacyjnym miejscu Lwowa od 1904 roku stoi pomnik Adama Mickiewicza, choć wieszcz nigdy nie był w tym mieście.

Na Cmentarzu Łyczakowskim spoczywa Gabriela Zapolska, ale też wiele wybitnych Polek i Plaków. Są tam groby m.in. Marii Konopnickiej, Seweryna Goszczyńskiego, Artura Grottgera, Stefana Banacha. Alicja Kocan opisuje okazały sarkofag Zapolskiej. Opowiada też o Teatrze Wielkim uznając go za najpiękniejszy budynek Lwowa.

Mariusz Urbanek, pisarz, wspomina słynna Lwowską Szkołę Matematyczną. Podkreśla, że narodziła się nie we Lwowie, ale na krakowskich Plantach, kiedy Hugo Steinhaus spotka Stefana Banacha. - We Lwowie historia szkoły rozpoczęła się w roku 1919, kiedy Uniwersytet Lwowski zaprosił Steinhausena do prowadzenia wykładów - opowiada. To on ściągnął do Lwowa Banacha i załatwił mu asystenturę na Politechnice Lwowskiej, choć Stefan Banach nigdy nie ukończył żadnych studiów. Ale pozwolono mu zrobić doktorat bez posiadania magisterium, a potem kariera genialnego matematyka potoczyła się lotem błyskawicy. Do legendy lwowskiej przeszła kawiarnia "Szkocka", gdzie Stefan Banach pracował, bo taka kawiarniana atmosfera dopingowała go do pracy. Tam powstała "Księga szkocka", czyli zwykły zeszyt, w którym zapisywano nierozwiązane reguły matematyczne. Niektóre zadania zostały rozwiązane po 30 latach, a niektóre do dziś są nierozwiązane. Kawiarnia "Szkocka" nie ostała się po wojnie, ale w 2018 roku  została reaktywowana.

Dr Karol Samsel, polonista, opowiada o twórczości Gabrieli Zapolskiej. Wielki oddźwięk wywołała nowelą "Małaszka", która wywołała wielki skandal, który skończył się procesem sądowym. Autorka opisała dzieje prostej dziewczyny, która zapragnęła trafić do wielkiego świata, więc zamordowała dziecko i żonę arystokraty.

W 1906 roku we Lwowie Gabriela Zapolska w zaledwie dwa tygodnie pisze najsłynniejsze jej dzieło, czyli "Moralność pani Dulskiej". Chciała, żeby dramat został wystawiony równocześnie w kilku miastach, dlatego do nich dostosowała tło i pojawiały się zupełnie inne ulice i miejsca. - Dlatego w Krakowie Dulski chodził na Kopiec Kościuszki, a we Lwowie na na Wysoki Zamek - wyjaśnia. Sztuka została dopiero doceniona już po śmierci pisarki w latach 20-tych. - To co "Chata wuja Toma" uczyniła dla wyzwolenia czarnoskórych, to samo miała uczynić "Moralność pani Dulskiej" dla polskiego kołtuństwa, czy polskiej kobiety - mówi.

Prof. Rafał Wiśniewski zdradza, kto wybiera lektury do prezentacji w Narodowym Czytaniu. - To para prezydencka, przeglądając literaturę i sięgając do bibliotek - mówi. W jego ocenie Zapolskiej udało się uzyskać równowagę między tym, co miało cieszyć, a tym, co oddaje istotę dramatu. - To literatura, która ma uniwersalny charakter i jest powszechna niezależnie od kontekstu - mówi.

Natałka Rylska, urodzona we Lwowie, uważa, że przyjeżdżający do tego miasta powinni przede wszystkim śródmieście. - Lwów jest przyjazny dla spacerowiczów - zachwala. Jej zdaniem "Moralność pani Dulskiej" nadal jest aktualna, bo poruszone w tym dziele problemy cały czas nurtują współczesnych, jak choćby rola kobiety.

W związku z Narodowym Czytaniem dziennikarze Programu 1 Polskiego Radia wcielają się w postaci z dramatu "Moralność pani Dulskiej". Efekt końcowy wysiłków naszych "aktorów" można usłyszeć [TUTAJ].

Czytaj także:

Tytuł audycji: Jedyne takie miejsce

Prowadzi: Sława Bieńczycka

Goście: Przemysław Mrówka (historyk), Alicja Kocan (Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich), Mariusz Urbanek (pisarz, publicysta, autor książek historycznych), dr Karol Samsel (Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego), prof. Rafał Wiśniewski (dyrektor Narodowego Centrum Kultury), Natałka Rylska (redaktor i koordynatorka ukraińskiej wersji Culture.pl Instytut Adama Mickiewicza w Warszawie)

Data emisji: 4.09.2021 r.

Godzina emisji: 9.00-12.00

ag