80 lat temu powstała Armia Krajowa. Rozkaz podpisał gen. Władysław Sikorski

Data publikacji: 09.02.2022 21:27

Ostatnia aktualizacja: 10.02.2022 10:23

Ten tekst przeczytasz w 3 minuty

Gen. Władysław Sikorski wydał rozkaz o przekształceniu Związku Walki Zbrojnej w Armię Krajową, Autor - NAC

Z rozkazu naczelnego wodza, generała Władysława Sikorskiego, 14 lutego 1942 roku przekształcono Związek Walki Zbrojnej w Armię Krajową. - Armia Krajowa to nie była zwyczajna konspiracja wojskowa, tylko komponent szerszego założenia, jak Polskie Państwo Podziemne - mówi w Programie 1 Polskiego Radia dr Tomasz Łabuszewski z Instytutu Pamięci Narodowej.

Związek Walki Zbrojnej, czyli Siły Zbrojne w Kraju podczas II wojny światowej, sięga swymi korzeniami konspiracyjnej organizacji Służba Zwycięstwu Polski.
SZP została utworzona 27 września 1939 roku, po czym przekształcona najpierw w ZWZ, który funkcjonował do 14 lutego 1942
Wówczas naczelny wódz gen. Władysław Sikorski wydał rozkaz o przekształceniu Związku ZWZ w Armię Krajową

"Znoszę dla użytku zewnętrznego nazwę ZWZ. Wszyscy żołnierze w czynnej służbie wojskowej w Kraju stanowią "Armię Krajową" podległą Panu Generałowi, jako jej dowódcy" - tak brzmiał fragment rozkazu podpisanego przez generała Władysława Sikorskiego.

- Przekształcenie ZWZ w AK było dowodem postępującego procesu scalania sił zbrojnych w kraju. Kilka dni później prezydent RP na uchodźstwie Władysław Raczkiewicz wydał dekret, w którym zmienił usytuowanie komendanta AK jako reprezentanta naczelnego wodza na terenie kraju i zobowiązał członków wszystkich organizacji konspiracyjnych do podporządkowania się jego rozkazom - wyjaśnia dr Tomasz Łabuszewski.

Dlaczego scalenie?

Dlaczego akurat w tym momencie ZWZ został przekształcony w AK? - Mamy zmieniającą się sytuację polityczną. Dwóch grabarzy Polski, czyli Rosja sowiecka i III Rzesza znalazły się w konflikcie, zostały nawiązane stosunki dyplomatyczne między rządem polskim na uchodźstwie, a Rosją sowiecką, co umożliwiło wydostanie z łagrów i zesłań kilkudziesięciu tysięcy żołnierzy polskich - mówi dr Tomasz Łabuszewski.

- Też musimy pamiętać o tym, że klęska 1939 roku spowodowała, że na terenie kraju powstało wiele różnego rodzaju inicjatyw oporowych i to nie było tak, że Służba Zwycięstwu Polski, a później ZWZ miały monopol na prowadzenie działalności konspiracji wojskowej - dodaje.

ZWZ powstał w grudniu 1939 roku. Naczelny wódz zalecił wówczas scalenie całego podziemia w ramach ZWZ, ale nie wszystkie organizacje to zrobiły. Jak było w 1942 roku w przypadku AK? - Podobnie. Tylko nacisk ze strony tego głównego nurtu był znacznie większy. Stopień uporządkowania tej sytuacji w kraju był postępujący. Dowódcy i animatorzy polityczni tych organizacji, które znajdowały się poza Armią Krajową, znaleźli się w sytuacji narastającego przymusu. Aczkolwiek do końca starali się tą niezależność utrzymywać - wyjaśnia gość Jedynki.

- Najbardziej charakterystyczną historią dla złożoności tego procesu były negocjacje prowadzone z przedstawicielami Stronnictwa Ludowego i scalenie Batalionów Chłopskich. Umowę podpisano dopiero 30 marca 1943 roku, a i tak Ludowcy przekazali zaledwie ¼ swoich sił. Dużo rolę grały ambicje polityczne poszczególnych działaczy - słyszymy.

Najlepiej zorganizowane podziemne wojsko w Europie

AK stała się największą konspiracyjną siłą zbrojną na okupowanych terenach Polski. Zaprzysiężonych zostało od 350 tys. do 400 tys. osób. Uznawana była również za najlepiej zorganizowane podziemne wojsko, działające w okupowanej Europie.

Gdyby nie przekształcenie ZWZ w AK, nie byłoby tak dużej armii podziemnej? - Z pewnością tak. Pamiętajmy, że każda ze scalonych z AK organizacji wnosiła w jej szeregi po kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy. AK stanowiła twór eklektyczny i niejednokrotnie prowadziło to do sytuacji dysfunkcyjnych, tzn. byłe ugrupowania polityczne miały większe i szybsze przełożenie na członków AK, a niegdyś członków tych bojówek partyjnych, niż dowództwo AK - twierdzi dr Tomasz Łabuszewski.

Dr Tomasz Łabuszewski wskazuje, że największym sukcesem AK było uzyskanie wpływu na całe społeczeństwo i w najbardziej aktywnej, proniepodległościowej części stworzenie kanonu zachowań, które respektowała większość Polaków.

W audycji również:

- Emil Barchański - 10 lutego minie 40. rocznica akcji "Cokół". W jej ramach licealiści, wśród których był również Emil Barchański (późniejsza najmłodsza ofiara stanu wojennego) podpalili pomnik Dzierżyńskiego w Warszawie. O tym porozmawialiśmy z dr hab. Patrykiem Pleskotem.

- Książka: Jerzy Stanisław Kuntz "Palant", "Kotwicz". "Spowiedź konspiratora i partyzanta" - Pamiętnik Jerzego Stanisława Kuntza, żołnierza Uderzeniowych Batalionów Kadrowych Armii Krajowej na Suwalszczyźnie i Augustowszczyźnie. O tym opowiedziała Justyna Gogolewska.

- informacje o wybranych wydarzenia (m.in. czwarta odsłona konkursu "Niezwyciężone Bohaterki Niepodległej") oraz propozycje portalu PrzystanekHistoria.pl (dyrektor Rafał Leśkiewicz).

Zobacz też:

Audycja powstaje przy współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej i portalem IPN PrzystanekHistoria.pl.