Tryzub - jak się stał symbolem Ukrainy?

Wokół pochodzenia tryzuba do dziś toczą się naukowe dyskusje. Nie ma w tej sprawie konsensusu. Archeologia i ikonograficzne źródła historyczne dostarczają nam niezbitych dowodów, że już w X wieku ten znak bity był na monetach i innych artefaktach związanych z dynastią Rurykowiczów, czyli skandynawskich założycieli Rusi Kijowskiej. Ale skąd oni czerpali inspirację? Pytań i wątpliwości jest sporo. Wiele z nich wyjaśnił gość audycji "Eureka" prof. Władysław Duczko, archeolog z Akademii im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku.

Jak wskazał gość radiowej Jedynki, nie da się mówić o tryzubie bez powiedzenia kilku słów o Rusi Kijowskiej. - O Rusi Kijowskiej możemy mówić tak naprawdę dopiero od II połowy X wieku, ale nad środkowym Dnieprem pojawiają się przedstawiciele dynastii Ruryka, czyli kogoś, kto pochodzi ze Skandynawii, już w końcu IX wieku. A pojawiają się z miejsca, do którego przybyli w wieku VIII, a może i wcześniej, a mianowicie na południe od jeziora Ładoga, niedaleko od obecnego Sankt Petersburga - wyjaśnił prof. Duczko.

Na początku był dwuzub

Grupa Skandynawów, która skierowała się na środkowy Dniepr, zaczęła narzucać atrybuty plemionom słowiańskim. - Rozpoczyna się pierwszy etap historii przeszłej Rusi Kijowskiej. Jednocześnie, po raz pierwszy, zaczynają się tam pojawiać znaki, które są... dwuzubcem. One się pojawiają jako wyryte przez Skandynawów na monetach arabskich, ale również występują na innych przedmiotach - powiedział gość "Eureki".

A skąd się wziął dwuzub? - Dwuzub ma właściwie tylko jedną analogię, ona się pojawia w obrębie państwa należącego do koczowników tureckich Chazarów [zamieszkiwali nadczarnomorskie stepy]. Niektórzy badacze uznali, że to stamtąd przybył dwuzubiec. Jest to możliwe, ale nie jest całkiem przekonywające. Ja uznałem, że jest to przedstawienie wzięte od jednego z typów ostrza strzał - to jest ostrze strzały zrobione z żelaza, ma formę dwuzubca. Nikt nie wie, w jakim celu było one używane. Nie ma wytłumaczenia - przyznał prof. Duczko.

Tryzub zaczyna być bity na monetach, i innych przedmiotach, dopiero z chwilą, gdy książę Włodzimierz I - najsłynniejszy przedstawiciel rodu Rurykowiczów - przejmuje władzę nad Kijowem. - Ten tryzub miał na początku taki mały środkowy pręcik, potem to zaczęło przyjmować formę ostrza włóczni, a potem syn Włodzimierza - Jarosław Mądry - przerobił to na taki potężny, dosyć płaski środkowy element, który kończył się takim jakimś okrągłym pierścieniem. Tę wersję przejęto wśród Rurykowiczów - zaznaczył ekspert.

- To jest bardzo ciekawy problem. Znak Rurykowiczów w X wieku jest zupełnym wyjątkiem w Europie. Nikt na monetach w ten sam sposób, jak zaczął to robić Włodzimierz, nie umieszczał tego rodzaju znaków. Mamy tutaj unikalną sytuację, której nikt nie jest w stanie sensownie wytłumaczyć - zauważył rozmówca Katarzyny Kobyleckiej.

Państwo ukraińskie, które zaczęło powstawać po I wojnie światowej (i obecne), posługiwało się wersją tryzuba stworzoną przez Jarosław Mądrego. - Ta forma jest tłumaczona jako coś w rodzaju pikującego ptaka, zwykle się mówi, że jest to raróg, żeby podłączyć do Ruryka, albo jakiś sokół. To jest cała historia - wskazał prof. Duczko.

Poza tym w audycji:

Najstarsze wawelskie zabytki archeologiczne powracają na wystawę po przeszło 60 latach. Odnalezione na wawelskim wzgórzu eksponaty można oglądać na nowej ekspozycji "Pradzieje Wawelu". Wydarzenie, pod patronatem Polskiego Radia, jest uzupełnieniem wystawy "Wawel Zaginiony".

Czytaj także:

Tytuł audycji: "Eureka" 

Prowadziła: Katarzyna Kobylecka

Goście: Paweł Kajfasz (archeolog, jeden z kuratorów ekspozycji na Wawelu), prof. Władysław Duczko (archeolog z Akademii im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku)

Data emisji: 11.03.2022 

Godzina emisji: 19.30

kk