Jajko, czyli symbol nowego życia

W czasie wiosennych świąt, od Wielkiej Nocy do Zielonych Świątek, jajo dominowało i nadal dominuje w obrzędowej symbolice. Bywa ono białe, malowane czy inaczej zdobione, bywa również jedzone, święcone, ale i staje się symbolem gry. Jego skorupki są zakopywane w ziemi, mającej przynieść plon. Badania etnograficzne i archeologiczne wskazują, że wszędzie, gdzie żyją ludzie, jajo stało się uniwersalnym symbolem.

- Pani prof. Anna Zadrożyńska pisała, że jajo jest symbolem odrodzenia, czyli re-kreacji, jakby ponownego stwarzania świat, a właściwie w trybie cyklicznym ponownego puszczania go w ruch i odradzania się nowego życia (…). Jajo ma niebywale głębokie konotacje. Stąd jest to symbol, który przede wszystkim oznacza pewną potencjalność nowego życia, ale może również mieć inne wymiary symboliczne - mówi prof. Anna Malewska-Szałygin.

Życie i śmierć

W jaki sposób można pogodzić symbolikę związaną z nowym życiem z tym, że samo jajo ma mało stabilną konsystencję? - Wydaje się, że między innymi dlatego jajo stało się symbolem nowego życia i odradzania, że jego struktura wewnątrz skorupki (…), jest taka amorficzna i w tym sensie oddaje pewne idee związane z chaosem. Natomiast potem wykluwa się z tego jaja kurczak, który jest konkretnym życiem, przybierającym jakąś formę. Jajo było więc takim doskonałym nośnikiem pewnej potencjalności nowego życia - uważa prof. Anna Malewska-Szałygin.

- Jajo ma też aspekty komemoratywne. Ono czasami było używane w obrzędach związanych ze śmiercią. Na przykład w Iranie grzebanemu człowiekowi wkładano do rąk jajka jako potencjalność odrodzenia do nowego życia. To splecenie życia i śmierci oraz nadziei na nowe życie po śmierci, są bardzo wyraźnie powiązane z symbolem jaja - dodaje.

Magia, wierzenia i symbolika

W kulturach wielu ludów, z różnych kontynentów, jajo stało się podstawą magii leczniczej oraz oczyszczającej. - Jajko może być środkiem ochraniającym człowieka przed złem, a nawet jakby ściągającym to zło z człowieka, jeśli ono już się pojawi. Jest to spowodowane potencjalną witalnością jajka oraz symbolicznym związaniem z momentem początku (…), kiedy wszystkie struktury były dopiero ustanawiane i wyłaniały się z chaosu - przyznaje prof. Anna Malewska-Szałygin.

Prof. Anna Malewska-Szałygin przypomina, że m.in. w dawnej kulturze wiejskiej chłopiec, który starał się o dziewczynę, dawał jej pisankę. - To jajko symbolizowało nowe życie, które pojawi się, jeśli te zaloty udadzą się, a wszystko skończy się małżeństwem, będzie nowa rodzina oraz urodzą się dzieci. To był więc nieprzypadkowy prezent, ponieważ jajko było związane symbolicznie z tą sytuacją - dodaje.

- Warto pamiętać, że w symboliczno-rytualnej otoczce świąt Wielkanocy, mamy komponenty przedchrześcijańskie i chrześcijańskie. Powiedziałabym, że to przesłanie chrześcijańskie jest dużo bardziej wprost, ponieważ mamy przekaz mówiący o tym, że umiera Bóg wcielony w człowieka i zmartwychwstaje. Przesłanie jest skierowane wprost do człowieka i niesie ludziom nadzieję, którą też niosły te przedchrześcijańskie symbole, ale one były dużo bardziej nie wprost - słyszymy.

Ponadto w audycji: 

Ptasie jaja, jako fenomen życia i cud natury. Większość gatunków ptaków żyje monogamicznie, w parach, w które dobierają się najczęściej na jeden sezon, czasami na okres kilku lat, rzadziej tworzą tę samą parę przez całe życie. Inne gatunki tworzą lęgowe systemy poligyniczne – z kilkoma samicami przypadającymi na jednego samca. Rzadko spotyka się gatunki poliandryczne z wieloma samcami i jedną samicą. Jaja są zwykle składane do gniazd i wysiadywane przez rodziców. Cechą charakterystyczną dla większości ptaków jest długi okres opieki nad wyklutymi pisklętami. 

Jaja ptasie są składane przez samice i wysiadywane przez czas, który różni się w zależności od gatunku: z każdego jaja wykluwa się jedno młode. Średnie wielkości lęgów wahają się od jednego (jak u kondorów) do około siedemnastu (kuropatwa szara) młodych. Wielkość lęgu może różnić się w zależności od szerokości geograficznej w obrębie gatunku. Niektóre ptaki składają jaja nawet wtedy, gdy jaja nie zostały zapłodnione. Często zdarza się, że właściciele zwierząt domowych znajdują samotnego ptaka wysiadującego w gnieździe niezapłodnione jaja, które są czasami nazywane jajami wiatru. 

Gościem audycji był prof. Piotr Tryjanowski, ornitolog i zoolog z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.

Czytaj także:

Tytuł audycji: "Eureka" 

Prowadził: Krzysztof Michalski 

Goście: prof. Anna Malewska-Szałygin (Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego), prof. Piotr Tryjanowski (ornitolog i zoolog z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu)

Data emisji: 18.04.2022 

Godzina emisji: 19.30

DS