Epitafia ku pamięci tych, którzy odeszli. Co można wyczytać z napisów na nagrobkach?

Data publikacji: 02.11.2022 11:50

Ostatnia aktualizacja: 28.10.2024 14:16

Ten tekst przeczytasz w 2 minuty

Co można wyczytać z napisów na nagrobkach?, Autor - Shutterstock/Grabowski Foto

Ślady pamięci o zmarłych można odnaleźć, patrząc na płyty nagrobne, na których niekiedy umieszczone zostają krótkie sentencje zwane epitafiami. Co można wyczytać z napisów umieszczonych na nagrobkach? Jak poszukiwać informacji o naszych przodkach?

Epitafium (z gr. "nad grobem") to krótka sentencja nagrobna, mająca na celu upamiętnienie lub sławienie zmarłego.
Forma sentencji ukształtowała się około V w. p.n.e. w starożytnych Atenach.
Może mieć znaczenie dosłowne albo symboliczne, może również przybrać formę czarnego humoru.

Pierwsze nagrobne sentencje

Jak zaznacza slawista Maciej Rutkowski, epitafia nie są nowym wymysłem, pojawiały się już w V w. p.n.e. w Grecji. - Były to pierwotnie dwuwersowe wiersze, ale nie mówiono w nich o śmierci czy umieraniu, nie nazywano tego po imieniu, o ile nie dotyczyło to zabójstwa. Pojawiały się teksty typu: "Pewien jestem, że jutra nie ma" - opowiada. - W Polsce najstarszym znalezionym epitafium jest sentencja na cementowej płycie znaleziona pod posadzką katedry gnieźnieńskiej - dodaje.

Co można wyczytać z napisów?

Na płytach nagrobnych często możemy znaleźć bardziej szczegółowe informacje na temat zmarłego, m.in. wykonywany zawód, stopień naukowy, nazwę firmy, w której pracował, czy informacje na temat fundatora nagrobka. - Istnieją również informacje, czy dana osoba zginęła tragicznie, lub inne, które należy wyczytać, badając sytuację polityczną, historyczną w danym regionie - wyjaśnia gość "Czterech pór roku".

Można również spotkać epitafia z rozbudowanymi cytatami, myślami, które przybierają formy listów do zmarłego. - Są to często poruszające wpisy. Spacerując po cmentarzach, jesteśmy w stanie zauważyć, że królują cytaty z poezji, np. "Zgasłaś mały aniołku, jak kwiatek majowy. Nic nie chcąc od tej ziemi, nad kamień grobowy" lub coś bardziej popularnego m.in. "Śpieszmy się kochać ludzi, tak szybko odchodzą" - podkreśla Maciej Rutkowski.

Mieszanka różnych języków

Maciej Rutkowski jest autorem badań napisów pochodzących z nagrobków na orawskich cmentarzach. - Podjąłem się tej pracy, będąc jeszcze studentem UJ, chodząc po cmentarzach orawskich, zobaczyłem napisy, które nie są napisane czystym językiem słowackim, ale będące pewnego rodzaju hybrydą różnych języków - mówi gość audycji. - Po I wojnie światowej 13 wsi zostało włączonych do Polski i sytuacja historyczna i polityczna miała wpływ na język nagrobków. (...) Ciekawe są te napisy, gdzie znajdziemy konglomerat różnych języków - wyjaśnia.

Czy forma epitafiów i mówienia o śmierci się zmienia? - Sama forma się zmienia, ale również mamy wirtualne epitafia, które możemy publikować w mediach społecznościowych - podkreśla Maciej Rutkowski.