Maria Konopnicka. Artystka, która chciała, by zdjąć ją z cokołu

Maria Konopnicka urodziła się 23 maja 1842. Oznacza to, że w tym roku obchodzić będziemy 180. rocznicę jej urodzin. Z tej okazji Sejm postanowił uhonorować autorkę m.in. "Roty". W uzasadnieniu napisano również, że poetka: "za pomocą utworów protestowała przeciwko ustrojowi oraz niesprawiedliwości społecznej". To jednak zaledwie rys bogatego życiorysu polskiej pisarki.

Maria Konopnicka - rys biograficzny

Maria Konopnicka na świat przyszła w Suwałkach. Później mieszkała w Kaliszu, a w wieku 13 lat trafiła do Warszawy na pensję sióstr sakramentek. Właśnie tam poznała Elizę Pawłowską, po mężu Orzeszkową. Przyjaźń trwała całe życie. Konopnicka za mąż wyszła w wieku 20 lat, za właściciela ziemskiego Jarosława Konopnickiego. Czas powstania styczniowego, wraz z synem, spędzili w Wiedniu i Dreźnie. - Małżeństwo Marii nie należało do udanych. Rozstali się w 1876 roku, a rok później Maria wraz z dziećmi przeniosła się do Warszawy - mówi Magdalena Merta. W Warszawie zarabiała udzielaniem korepetycji i pisaniem. Plotkowano o jej licznych romansach, jeden z adoratorów popełnił nawet samobójstwo.

Debiutowała w roku 1870 na łamach pisma "Kaliszanin". Pod pseudonimem opublikowała wówczas wiersz "Zimowy poranek", który przyjęto bardzo ciepło. W latach 80. XIX wieku redagowała pismo "Świt", publikowała również w kobiecym piśmie "Bluszcz" oraz w "Tygodniku Ilustrowanym". - Zdobyła tak dużą popularność literacką, że w 1903 roku na 25-lecie pracy twórczej, dostała w darze od narodu dworek w Żarnowcu koło Krosna - tłumaczy Merta. Konopnicka zamieszkała w dworku z Marią Dulębianką, malarką, a prywatnie przyjaciółką. Angażowała się społecznie, uczestniczyła m.in. w proteście przeciwko represjom wobec dzieci z Wrześni. Działała na rzecz więźniów politycznych oraz kryminalnych.

Maria Konopnicka a homoseksualizm

Jednym z często poruszanych wątków jest rzekomy homoseksualizm pisarki. Jako jej partnerkę wskazuje się Marię Dulębiankę, z którą Konopnicka nie tylko zamieszkała w dworku, ale również podróżowała po Europie. Magdalena Wołowska-Rusińska, kierowniczka Muzeum Marii Konopnickiej w Suwałkach, podkreśla, że po dziś dzień relacje obu pań są zgłębiane i oceniane mocno powierzchownie, a łączyła je miłość siostrzana. - Odbieranie tej siostrzanej miłości w czasach współczesnych jest zupełnie inne, niż było w tym XIX wieku. Podróżowały razem, ale bardzo często zamieszkiwały w zupełnie innych pokojach - zaznacza gość audycji.

Dulębianka jako malarka potrzebowała po prostu zupełnie innej przestrzeni aniżeli Maria Konopnicka. W samym Żarnowcu Dulębianka spędzała stosunkowo niewiele czasu. - Z drugiej strony warto pamiętać o tym, jak Dulębianka opiekowała się starszą przyjaciółką i kiedy Konopnicka już ciężko zachorowała, to pisała w listach, że nikt tak nad nią nie czuwa jak właśnie Dulębianka - przypomina Magdalena Wołowska-Rusińska. Dodaje jednocześnie, że Konopnicka jest tak fascynującą postacią, że warto poznawać ją nie tylko z uwagi na rzekome skandale czy intrygujące wątki w biografii, ale również z uwagi na wyjątkową twórczość.

Maria Konopnicka: wyprzedzić epokę

Konopnicka przez dziesięciolecia tkwiła w narzucanych jej ramach, była przedmiotem stereotypów i kalk. Postrzegana była jako pisarka narodowa, przez ten pryzmat oceniano więc wiele jej posunięć i życiowych decyzji. Liczne podróże i wyjazdy tłumaczono politycznie, tymczasem stały za nimi powody czysto osobiste, pragnienie ucieczki od opresji i zniewolenia. - Pierwsza intuicja wskazała mi przede wszystkim trop rodzinny, bardzo zależało mi, żeby pokazać Konopnicką jako matkę, która ucieka od swoich dzieci i która po prostu musi szukać swojej tożsamości - wyjaśniała Lena Manion, biografka Marii Konopnickiej.

W toku prac nad książką pojawił się drugi, niezwykle istotny wątek sprawy. Okazuje się, że uciekała również przed skutkami i obowiązkami wiążącymi się z jej pozycją wieszczki narodowej. - Już za życia Konopnicka cieszyła się niesłychaną sławą. Była generacyjnym wieszczem dla pozytywistów. To, że w tej podwójnej opresji pozwoliła sobie na taki gest, żeby wszystko zostawić i szukać gdzieś indziej, było dla mnie absolutnie kluczowe - nie kryje Manion. Konopnicka umiera jako osoba nieszczęśliwa, w ostatnich latach boryka się z depresją. Z jednej strony ma świadomość sławy ograniczonej do najbardziej znanych utworów, z drugiej zaś towarzyszy jej poczucie przegranej na gruncie prywatnym.

Maria Konopnicka w Teatrze Polskiego Radia

Kilka lat temu Teatr Polskiego Radia zrealizował przy współpracy z Narodowym Instytutem Audiowizualnym słuchowisko pt. "Konopnicka. Autobiografia". Całość powstała na podstawie wierszy i listów do przyjaciół Marii Konopnickiej, które układają się w poetycki portret pisarki i poetki. Za koncepcję, wybór wierszy i reżyserię odpowiadał Janusz Kukuła. Muzykę przygotował Piotr Salaber. Słuchowisko wyemitowano 14.05.2017 roku.

Tytuł audycji: "Po drugiej stronie lustra"

Prowadzi: Małgorzata Raducha

Gość: Magdalena Wołowska-Rusińska (kierowniczka Muzeum Marii Konopnickiej w Suwałkach), Lena Manion (biografka Marii Konopnickiej)

Data emisji: 17.01.2022 

Godzina emisji: 0.15

mg