Wielkie wystawy światowe. Wynalazki, technika i wieża Eiffla

Wystawy światowe organizowano w różnych miejscach naszego globu i na stałe zmieniały one wygląd wielkich miast. Z ekspozycjami wiązały się wielkie przedsięwzięcia budowlane, np. Crystal Palace w Londynie, wieża Eiffla na wystawie światowej w 1889 roku w Paryżu, konstrukcja modelu atomu Atomium w 1958 roku w Brukseli. - Obserwując historię wystaw światowych, ich rolę kulturotwórczą, można dokonywać interesującego przeglądu różnych zjawisk, które się dokonywały od początku industrializacji - zauważa prof. Marta Leśniakowska z Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk. 

Nadążyć za rozwojem myśli technologicznej

Za początek EXPO przyjmujemy rok 1851. Wówczas w Hyde Parku w Londynie odbyła się "wielka wystawa przemysłu wszystkich narodów". Należy jednak podkreślić, że pierwsze, kameralne przeglądy wynalazków pojawiły się już sto lat wcześniej. W roku 1751 taka inicjatywa odbyła się również w Londynie, jej zasięg był jednak bardzo skromny. - Pokazywano najnowocześniejsze wówczas osiągnięcia myśli technicznej. Później pojawiły się różne inne wydarzenia. Do gry weszła m.in. Francja - słyszymy. Na początku XIX wieku organizowano tam tzw. wystawy napoleońskie.

Z okazji Wielkiej Wystawy w Londynie wzniesiono Pałac Kryształowy. Budowla na zawsze zapisała się w historii sztuki. - Z propozycją zaprojektowania tego obiektu zwrócono się do konstruktora oranżerii, sir Josepha Paxtona - przypomina gość "Eureki". Dodaje jednocześnie, że na użytek gości, którzy wówczas tłumnie zjawili się w Londynie, pojawiła się również pierwsza publiczna toaleta przeznaczona dla mężczyzn. Choć budowa miała charakter przełomowy, to jednak była bardzo niedoskonała. - Ścieki z tej toalety spływały "beztrosko" do Tamizy - podkreśla prof. Leśniakowska.

Między dinozaurem a "ludzkim zoo" 

Sama wystawa pełna była nowych i fascynujących zjawisk. Wówczas to pojawiły się m.in. pierwsze przejawy powszechnego zainteresowania dinozaurami i parkami jurajskimi. Jeden z czołowych wówczas paleontologów, Richard Owen, poproszony został bowiem o sporządzenie rzeźby konstrukcji prehistorycznego zwierzęcia. - Wówczas po raz pierwszy można było zobaczyć, jak wyglądał dinozaur. Co więcej, ów paleontolog wymyślił nazwę "dinozaur" i wprowadził ją do języka nauki, a później do języka potocznego - zauważa gość Programu 1 Polskiego Radia.

Wydarzenie odbywało się pod patronatem królowej Wiktorii, a jego podstawowym celem było zamanifestowanie przed światem roli Zjednoczonego Królestwa w dokonującej się rewolucji przemysłowej. - Wśród gadżetów, które na tę okoliczność wyprodukowano, była mapa. Zaznaczono na niej wszystkie miejsca, które dotknęła ręka i noga Anglika - tłumaczy prof. Marta Leśniakowska. Wystawy światowe miały jednak również swoje mroczne strony. - Ze skolonizowanego świata zwożono np. tubylców. To przekształciło się później w "ludzkie zoo" - dodaje.

W ramach tego "zjawiska" można było oglądać "egzotycznych ludzi" w ich naturalnym - zaimprowizowanym - środowisku. Podkreślano wówczas różnice między przedstawicielami rdzennej ludności i ludności świata Zachodu.

Wieża Eiffla i układ urbanistyczny Paryża

Największe wrażenie, w historii wystaw światowych, wzbudziła jednak budowla, która w roku 1889 stanęła na Polu Marsowym w Paryżu. Projekt stworzył francuski inżynier i architekt, Gustave Eiffel. - Była wielką sensacją konstrukcyjną, uważaną za kolejny cud świata. Eiffel zastosował tam nowatorskie rozwiązania. Publiczność była zachwycona, ponieważ można było wjechać kolejką na samą górę i stamtąd podziwiać panoramę wystawy - mówi gość "Eureki". Choć później pojawiały się pomysły, by wieżę zburzyć, przetrwała aż po dziś dzień, stając się prawdziwym symbolem Paryża. 

Francuzi szybko zorientowali się, że w wielkich wystawach tkwi ogromny potencjał i zaczęli organizować je częściej. Kolejne edycje zauważalnie zmieniały układ urbanistyczny i krajobraz Paryża. - W samym centrum miasta, nad Sekwaną, gdzie dziś są Pola Marsowe, wygospodarowano obszar, na którym organizowano ekspozycje. Pozostały również trwałe ślady. Zbudowano "stare Trocadero", które wyznaczyło oś widokową przecinającą Sekwanę. W ten sposób zaaranżowano kręgosłup samego centrum Paryża - podsumowuje prof. Marta Leśniakowska w rozmowie z Katarzyną Jankowską.

Wykład prof. Marty Leśniakowskiej jest częścią cyklu 9 wykładów "Wielkie Wystawy Światowe jako kontekst kulturowy" dostępnych na stronie Centrum Interpretacji Zabytku, oddziału Muzeum Warszawy: https://ciz.muzeumwarszawy.pl/ 

Inne cykle wykładów to np. Warszawa z mapą wygląda inaczej i Seminarium Warszawskie dr. Pawła Weszpińskiego, Spacery UNESCO, Polskie pomniki historii czy Wille i pałace Francji.

ZOBACZ JAK WYGLĄDAJĄ WSPÓŁCZESNE WYSTAWY ŚWIATOWE

YouTube/Poland At Expo

Ponadto w audycji:

Stanisław Osiecki - polityk i taternik.

Działacz społeczny, minister i parlamentarzysta II Rzeczpospolitej, współtwórca Polskiego Państwa Podziemnego był prezesem Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. Zasłużony w polskim ruchu olimpijskim, zainicjował budowę schroniska na Hali Gąsienicowej. W 55. rocznicę śmierci postać Stanisława Osieckiego wspomni dr Mateusz Ratyński z Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie.

Czytaj również: 

Tytuł audycji: Eureka

Prowadziła: Katarzyna Jankowska

Gość: prof. Marta Leśniakowska (Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk)

Data emisji: 30.05.2022 

Godzina emisji: 19.30

mg