Zrozumieć filozofa i jego dzieło

- Nierzadko bywa tak, że coś, co uchodzi za filozofię, jest także literaturą, a jednocześnie coś, co jest literaturą, posiada istotne znaczenie filozoficzne - przyznaje Stanisław Gromadzki, filozof i pedagog.

Gość Jedynki zwraca uwagę na dialogi Platona. - Platon rzeczywiście jest zjawiskiem wyjątkowym dla kultury europejskiej. Może uchodzić za twórcę dialogu, czyli pewnej formy, która jest też formą literacką. Dialog jest takim sposobem wypowiedzi, który przenika do literatury jako jej element, chociażby w powieści czy dramacie - wyjaśnia.

Źródło: Łukasz Malinowski/Platon i koncepcja idei

Myśli filozoficzne czy literackie?

Filozof na tronie, czyli Marek Aureliusz, posługiwał się aforyzmem, średniowieczni mnisi, jak np. św. Augustyn, zostawili po sobie traktaty. W epoce renesansu humaniści Michał Montaigne, Erazm z Rotterdamu używali różnych form literackich, często prześmiewczych, aby nakreślić swoje idee.

- Filozofowie często mogli nie mieć świadomości tego, że starając się stworzyć własną filozofię, wykorzystywali pewne środki literackie, a nawet je tworzyli. Są takie sposoby wypowiedzi, które trudno jest zakwalifikować jako jedynie filozoficzne czy jedynie literackie. Przykładem jest aforyzm, ale też później esej stworzony w dobie renesansu przez Michela de Montaigne. Jednak już wcześniej te związki filozofii i literatury były ścisłe (…). Można zastanawiać się, czy "Wyznania" św. Augustyna, będące w bardzo osobistym tonie, to już po prostu filozofia czy literatura albo jednocześnie i to, i to - twierdzi Stanisław Gromadzki.

Ekspert Jedynki dodaje, że "w późniejszych wiekach pojawia się Pascal z tomem, który wydawcy opatrzyli tytułem "Myśli". - Pojawiają się inni autorzy. Mamy w XIX wieku Nietzschego, później Bubera i wielu innych twórców - słyszymy.

Źródło: Kaplica św. Grzegorza/Letnia szkoła filozofii. Dostojewski i jego wizja

Dostojewski i Turgieniew

W Polsce Jan Kochanowski łączył literaturę z filozofią, wzorując się na Cyceronie, a oświeceniowi intelektualiści chętnie pisali pamflety. W wieku XIX i XX pojawili się filozofowie pisarze - Sartre czy Camus, którzy swoje systemy przedstawiali poprzez dzieła literackie.

- Trzeba też pamiętać o literatach XIX-wiecznych, których waga filozoficzna jest porównywalna z tym, co osiągnęli filozofowie, wydawałoby się, w sensie ścisłym. Mam na myśli przede wszystkim Fiodora Dostojewskiego, ale jest także chociażby Iwan Turgieniew, autor "Ojców i dzieci". Należałoby widzieć pewną konstelację pisarzy filozofujących i filozofów tworzących takie dzieła, które odznaczają się pewnymi walorami literackimi - zauważa Stanisław Gromadzki.

Sposób, w jaki rosyjscy pisarze opisywali człowieka i jego naturę w XIX wieku, cały czas porusza serce i nadal jest aktualny. - Nic dziwnego, ponieważ jeśli czytamy "Ojców i dzieci" Turgieniewa i znajdujemy tam opis nihilisty, to jest on do pewnego stopnia znaczący dla Fiodora Dostojewskiego, ale także dla Nietzschego, a później dla egzystencjalistów XX-wiecznych. W "Ojcach i dzieciach" mówi się, że nihilista to ktoś, kto nie schyla głowy przed żadnymi autorytetami i nie przyjmuje na wiarę niczego, co innym wydaje się czymś wiążącym. Chodzi o pokolenie romantyków i pokolenie pozytywistów. To, co nierozpoznane, jawi się jako nihilistyczne, bo musi poczekać na rozjaśnienie, a rozjaśnienie natury ludzkiej próbujemy znaleźć w dziełach Fiodora Dostojewskiego, w tym oczywiście w najbardziej znanym, tj. "Zbrodni i karze" - tłumaczy ekspert Jedynki.

Teksty pisane na przestrzeni wieków pozwalają nam zrozumieć filozofów, ich koncepcje, porównywać je i z nich korzystać w życiu codziennym.

Czytaj także:

Poza tym w audycji:

Panowanie Augusta II i Augusta III, elektorów saskich i królów Rzeczypospolitej Obojga Narodów, to czas nieustannej walki o tron oraz wewnętrznych konfliktów. Różnice dzielące Saksonię i Rzeczpospolitą, ustrojowe, religijne, terytorialne oraz wojskowe wymagały od władców saskich specjalnych zabiegów dyplomatycznych. Posłużyli się sztuką ówczesnych monarchów, wzorem Ludwika XIV - splendorem władzy. Wykorzystując sztukę do celów propagandowych Wettynowie stali się jej mecenasami, słynęli z manufaktur porcelany "słynnego saskiego złota", ustanowili także ważny w historii Polski Order Orła Białego. Wystawa "Splendor władzy. Wettynowie na tronie Rzeczypospolitej" w Łazienkach Królewskich pokazuje najwybitniejsze przykłady polityki kulturalnej królów saskich. Gościem Programu 1 był prof. Zbigniew Wawer, dyrektor Muzeum Łazienki Królewskie.

Tytuł audycji: Eureka

Prowadziła: Katarzyna Jankowska

Goście: Stanisław Gromadzki (filozof i pedagog), prof. Zbigniew Wawer (dyrektor Muzeum Łazienki Królewskie)

Data emisji: 17.11.2021 

Godzina emisji: 19.30

DS