Ciągłość wojny i wynikające z niej traumy. "Czarny hetman" Barbary Sadurskiej

Wydawnictwo jest drugą - po nagrodzonej Nagrodą Literacką im. Gombrowicza debiutanckiej "Mapie" - prozatorską książką Barbary Sadurskiej. W powieści przenosimy się w różne czasy i miejsca. Na stronach książki pojawia się II wojna światowa i Holokaust, wojna w byłej Jugosławii i masakra w Srebrenicy, ważna dla świadomości Serbów bitwa na Kosowym Polu, ale też epoka kamienia łupanego i współczesny Kraków oraz pensjonat dla starszych ludzi w zasypanych śniegiem górach. W każdym z tych miejsc występują te same motywy.

Barbara Sadurska wyjaśnia, że "Czarny hetman" nie jest jedynie książką o wojnie. - Na pewno jest to książka o ludobójstwie. Ponieważ w tej warstwie prehistorycznej, czy paleolitycznej, de facto nie dochodzi do wojny, tylko do ludobójstwa. Jedna grupa ludzi zabija drugą grupę, i ocaleje tylko jeden człowiek, który był akurat po drugiej stronie rzeki i wszystko widział. I bardzo często jest właśnie tak, że ten jeden, który ocaleje, niesie nam informację o tym, co się wydarzyło. Bo nie wszystkie zbiorowe mogiły zostały odkryte w miejscach, gdzie jako ludzkość dokonaliśmy ludobójstwa, i nie wszystkie kości opowiedziały nam swoją historię. To jest taki motyw, o którym trudno powiedzieć, że mnie interesuje, bardziej - boli. Mieszkam w Krakowie i codziennie, kiedy wychodzę ze swojego mieszkania, wychodzę na róg, na którym rozstrzelano w 1943 roku grupę Żydów - mówi Barbara Sadurska. - Czy to jest o wojnie? Tak, ale nie o jednej. Tylko o takiej ciągłości tego, co wciąż nas spotyka i z czym nic nie zrobiliśmy do tej pory - dodaje pisarka.

Wojna zapada w człowieka

Ważnym elementem powieści jest wojna w Jugosławii. Autorka "Czarnego hetmana" mówi w Programie 1 Polskiego Radia, że "ten konflikt przyjechał do niej". - W latach 90. studiowałam w Krakowie i mieszkałam w tym samym akademiku, w którym mieszkał troszkę ode mnie młodszy Serb, i on opowiadał o tym, co się tam dzieje. Różnymi drogami do mnie dochodziły te informacje. To była pierwsza wojna, która rozgrywała się na naszych oczach, ponieważ była znakomicie udokumentowana dziennikarsko. Myśmy o tym wiedzieli, wówczas dwudziestoparolatkowie. Jedna z moich koleżanek, Niemka, studiowała dziennikarstwo i przyjechała do Krakowa na wymianę. W 1996 roku pojechała na ekshumację, dokonać dokumentacji fotograficznej. Ale wróciła z potężną depresją i nie potrafiła funkcjonować po tym, co zobaczyła - mówi Barbara Sadurska.

Czytaj również:

- Inną rzeczą jest to, że grupa moich znajomych była żołnierzami w Krakowie i jako komandosi wyjechali w 1997-1998 roku na misję pokojową do Kosowa. Oni wracali po kilku miesiącach, spotykali się i rozmawiali, przy czym to nie takie opowieści, które można byłoby opowiedzieć dziennikarzowi albo koleżance. To było tak, że to słyszałam, a oni nie wiedzieli o tym, że ja siedzę przy barze, bo byłam odwrócona do nich tyłem. Mówili na przykład o tym, że "żal im tych dziewczyn". Z rozmowy wynikało, że to były dziewczyny, które przeżyły obóz i były tam gwałcone. Ale oni nie mówili o gwałtach, nie musieli tego nazywać. (...) Również jeden mój przyjaciel szedł ze swoją narzeczoną i ona postanowiła skrócić drogę do bloku przez trawniczek. I on się na nią rzucił i ściągnął ją brutalnie na chodnik. I ona mówi: co ty robisz? A on odpowiedział, że "miny, i że jej życie ratował". Ale to było na osiedlu w Krakowie. To były odruchy, które pokazują, jak głęboko wojna zapada w dobrego człowieka - dodaje pisarka.

Wychowanie do wojny

W "Czarnym hetmanie" czternastoletni syn głównego bohatera sięga po grę wojenną na podstawie oblężenia Sarajewa. Barbara Sadurska na co dzień pracuje z młodzieżą i obserwuje, jak podchodzą oni do brutalnych gier. - Od kilkunastu lat spotykam się z młodzieżą i prowadzę warsztaty pisarskie. Bardzo dużo z nimi rozmawiam i jestem stale obecna. I zauważam, że następuje wzmożenie wychowania do wojny. Przychodzą do mnie kolejne pokolenia młodych piętnasto-, siedemnastolatków, i oni mi mówią, czego uczy ich szkoła, jak przerabiają pewne tematy. I oni to widzą, i ja, że jest wychowanie do wojny. Nie teraz, kiedy jest wojna w Ukrainie. To się dzieje od co najmniej dziesięciu lat. Bardzo mocno to wybrzmiewa przy interpretacji obowiązkowych lektur. Oni to bardzo czują, buntują się, niektórzy się temu poddają - opowiada Barbara Sadurska.

Pisarka krytykuje takie podejście do konfliktów i podkreśla, że nie ma w nich nic pięknego. - Jeżeli ktoś mówi, że wojna jest piękna, to dlatego, że ma syndrom sztokholmski. Wojna jest tym, co zobaczyliśmy teraz na zdjęciach z Buczy. Wojna jest tym, co zobaczyła moja przyjaciółka w otwartych grobach ekshumacyjnych. Wojna jest tym, o czym mówili moi przyjaciele i dziewczyny, które żyją, ale mają martwe twarze. To jest wojna, tam nie ma nic pięknego. Przygotowywanie młodych ludzi do wojny jest nieodpowiedzialne. To się wszystko odbywa w języku. Język, który pokazuje, że powinniśmy być bohaterem i oddawać krew za ojczyznę, to jest język propagandy, która przygotowuje młodych do zabijania i bycia zabijanym. (...) Spójrzmy na to, jak zostali wychowani Rosjanie. Żyją mitem, że wojna jest czymś pięknym. I takiej narracji ja się sprzeciwiam - zaznacza autorka "Czarnego hetmana".