Moskiewski "potop", czyli wojna polsko-rosyjska w latach 1654-1667

Moskiewski "potop"

Była to wojna obronna państwa polsko-litewskiego po najeździe wojsk Carstwa Rosyjskiego liczących od 70 tysięcy nawet do 150 tysięcy żołnierzy, jak podają różne źródła. Agresja wschodniego sąsiada została nazwana moskiewskim "potopem". - Określenie "potop" w naszej historii wiąże się z terminem, który upowszechnił w naszej wyobraźni Henryk Sienkiewicz, odnosząc się do najazdu szwedzkiego. Pisarz tworzył w czasach, kiedy Polski nie było na mapie, a on sam był poddany cesarzowi Rosji - mówi na antenie Programu 1 Polskiego Radia prof. Andrzej Nowak. 

Wroga armia zajęła większość Ukrainy i Wielkiego Księstwa Litewskiego, uzasadniając zabór terytoriów udzieleniem pomocy powstaniu kozackiemu Bohdana Chmielnickiego, który zdecydował o poddaniu Hetmanatu Moskwie na mocy rosyjsko-kozackiej ugody perejasławskiej. Kolejnym argumentem była obrona ludności prawosławnej.

- W istocie najazd, który zalał całą Rzeczpospolitą, zapoczątkowała Moskwa, rok przed Szwedami, w 1654 roku. Niemożność rozwiązania kwestii kozackiej przez RP, ta patowa sytuacja sprawiała, że po długich wahaniach zapraszany od początku powstania Chmielnickiego, zapraszany do rozważenia patronatu nad Kozakami car Aleksy Michajłowicz decyduje się na ten krok po wielu latach - opowiada historyk. 

Najazd szwedzki, powstania kozackie 

Wojna miała kilka etapów, a strony konfliktu różnych sojuszników. Sytuacje Polski w tym czasie skomplikowały dodatkowo: najazd szwedzki wspierany przez księcia Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego oraz powstania kozackie, którym czoła stawiał m.in. hetman Stefan Czarniecki. Problemów nie brakowało w polityce wewnętrznej. Po raz pierwszy zerwano obrady sejmu po zgłoszeniu liberum veto. W latach 1665-1666 król zmagał się z wewnętrzną rebelią, tzw. rokoszem Lubomirskiego, Jerzego Sebastiana Lubomirskiego skazanego na banicję. Rzeczpospolita stanęła u progu wojny domowej, elekcji vivente rege, czyli wyboru nowego władcy za życia obecnego. W 1668 roku król zdecydował się abdykować i wyjechał do Francji.

A jak potoczyły się losy wojny polsko-rosyjskiej? Armia polska odniosła sukcesy na Litwie i na Ukrainie. Ale czy je wykorzystano? Rosjanie zostali wyparci z większości zajętych ziem Rzeczypospolitej. Wojnę zakończył rozejm andruszowski 30 stycznia 1667 roku. Smoleńsk, Kijów i Ukraina Zadnieprzańska pozostały poza państwem polsko-litewskim.

Czytaj także:

Tytuł audycji: Historia żywa