Agresja ZSRR na Polskę. Pierwsza okupacja sowiecka w latach 1939-1941

Likwidację Rzeczpospolitej potwierdzał traktat o przyjaźni i granicach, podpisany w Moskwie 28 września 1939 roku, zwany drugim paktem Ribbentrop-Mołotow. Po przejęciu wschodnich ziem II Rzeczpospolitej Stalin rozpoczął błyskawiczną ich sowietyzację, a także działania legalizujące zabór wschodniej Polski w oczach opinii międzynarodowej.  

Czytaj też: Pakt Ribbentrop-Mołotow. Jak wpłynął na historię Polski?

Już 22 października odbyły się tam pseudowybory. Wyłonieni reprezentanci poprosili o wcielenie zagarniętego polskiego terytorium do Związku Sowieckiego. Przymusowo nadawano obywatelstwo sowieckie. Moskwa szukała sprzymierzeńców wśród polskiej inteligencji.

Organem propagandy sowietyzacji był "Czerwony Sztandar" - dziennik wydawany w języku polskim, w którym w latach 1939-41 pisali lewicujący: Julian Stryjkowski, Stanisław Jerzy Lec, Adam Ważyk, Tadeusz Boy-Żeleński, Jerzy Putrament, Aleksander Wat.  

Szybko rozprzestrzeniał się terror. Dotknął on setki tysięcy obywateli polskich: żołnierzy, ludność cywilną, w pierwszej kolejności nasze elity. Powstawały obozy dla jeńców wojennych, którzy zostali zamordowani strzałem w tył głowy w Katyniu, Charkowie i Twerze. Nasilały się aresztowania, wcielano do Armii Czerwonej, konfiskowano nieruchomości, majątki, fabryki, odbyły się cztery wielkie operacje wywózek do gułagów. 

Między 10 lutego 1940 roku a czerwcem 1941 roku na Sybir trafiło - według danych NKWD - 330 tys. obywateli polskich, wśród których 30 proc. stanowiły dzieci poniżej 14. roku życia. Według polskiego rządu na uchodźstwie deportacje objęły 800 tys. osób. 

Czytaj więcej: Deportacje Polaków w głąb ZSRR. Jak Stalin usuwał polskość z Kresów>>>

W końcu 1940 roku, kilka miesięcy przed napaścią Hitlera na Związek Sowiecki, władze NKWD rozpoczęły rozmowy z grupą polskich oficerów, wśród których był pułkownik Zygmunt Berling, na temat ich udziału w formowaniu podległej Moskwie armii polskiej.