Nagradzane słuchowiska, wybitni twórcy i ponad 160 premier rocznie. Teatr Polskiego Radia ma 98 lat

W pierwszym radiowym przedstawieniu przewodnim tematem muzycznym była tytułowa pieśń, grana na fortepianie lub śpiewana przez chór. Wyzwaniem dla artystów okazało się wywołanie efektów dźwiękowych. Na przykład odgłos przemarszu piechoty uzyskano, pocierając szczotkami ryżowymi o meble.

W 50. rocznicę nadania "Warszawianki" Mikołaj Kaszyn wspominał, że początki radiofonii były bardzo skromne, dlatego sam poszukiwał artystów, chodząc na różne koncerty. Wybór padł na orkiestrę smyczkową Antoniego Adamusa.

W 1926 roku radiowy teatr działał już przed mikrofonami Polskiego Radia - spółki akcyjnej, która otrzymała koncesję na nadawanie i przejęła stery rozwoju radiofonii po Polskim Towarzystwie Radiotechnicznym. Zaczęły też powstawać słuchowiska oryginalne, pisane z myślą o realizacji radiowej.

"Teatr wyobraźni"

Pierwsze - zatytułowane "Pogrzeb Kiejstuta", również nieutrwalone - napisał Witold Hulewicz, kierownik programowy Rozgłośni Wileńskiej Polskiego Radia. To Hulewiczowi Teatr Polskiego Radia zawdzięcza rozpropagowanie, używanego do dziś, określenia "teatr wyobraźni", które pojawiło się po raz pierwszy w 1933 roku w artykule Zdzisława Marynowskiego, kierownika literackiego Polskiego Radia. Hulewicz posłużył się nim w przedwojennym opracowaniu "Teatr wyobraźni. Uwagi o słuchowisku i literackim scenarjuszu radjowym".

Przez lata z radiowym teatrem współpracowali wybitni twórcy, między innymi Melchior Wańkowicz, Maria Kuncewiczowa i Jerzy Szaniawski, którego słuchowisko "Zegarek" z 1935 roku zostało zrealizowane przez 20 rozgłośni na całym świecie. W gronie kompozytorów piszących dla Polskiego Radia byli: Jan Maklakiewicz, Roman Palester i Tadeusz Sygietyński, a spośród reżyserów można wymienić Aleksandra Bardiniego, Zbigniewa Kopalkę, Andrzeja Piszczatowskiego, Waldemara Modestowicza, Jana Warenycię i Janusza Kukułę. Ten ostatni jest też dyrektorem TPR.

Czytaj także: Janusz Kukuła. Jak stał się legendą Polskiego Radia?

160 premier rocznie

Dziś Teatr Polskiego Radia zajmuje się produkcją i nadawaniem słuchowisk, będących najczęściej realizacjami utworów scenicznych. Szczególną formą są powieści dźwiękowe w odcinkach, adaptacje prozy i radiowe przedstawienia operowe. Teatr przygotowuje około 160 premier rocznie.

Do audycji najbardziej rozpoznawalnych i lubianych przez słuchaczy należą radiowe nowele w odcinkach. Od 1956 roku jest emitowana powieść radiowa "Matysiakowie", a od 1960 - "W Jezioranach", będące fenomenem na tle światowych radiofonii.

Od lat polskie słuchowiska zdobywają prestiżowe nagrody na międzynarodowych festiwalach sztuki radiowej i telewizyjnej - Prix Italia, Prix Europa, Prix Futura czy Ostankino Prize.

Nagrody i wyróżnienia 

W 2011 roku Teatr Polskiego Radia otrzymał tytuł Kuźni Mistrzów Mowy Polskiej. W 2015 roku został nagrodzony Złotym Berłem przyznanym przez Fundację Kultury Polskiej i Bank Millennium. Radiowy teatr nie tylko jest wyróżniany, lecz sam też przyznaje nagrodę Wielkiego Splendora oraz Honorowego Wielkiego Splendora, a także Splendora Splendorów. Honoruje nimi znakomitych aktorów, reżyserów, dramaturgów i kompozytorów za wybitne kreacje w słuchowiskach radiowych oraz twórczy wkład w rozwój i umacnianie roli radia artystycznego w Polsce.

Początkowo Teatr Polskiego Radia - nazwa ta przyjęła się po 1946 roku - realizował adaptacje literatury polskiej, montaże poezji oraz transmisje spektakli z teatrów. W latach 1925-1939 wystawiono między innymi większość utworów Stanisława Wyspiańskiego i Aleksandra Fredry. Od uruchomienia Polskiego Radia w 1925 roku do wybuchu II wojny światowej nadano około dwóch i pół tysiąca słuchowisk. Ostatnie z nich, zatytułowane "Larum w obozie", ukazało się na antenie 31 sierpnia 1939 roku.

W latach 1961-1992 działał - nawiązujący do przedwojennych tradycji - Radiowy Teatr dla Dzieci, wymyślony i prowadzony przez Wandę Tatarkiewicz-Małkowską. Występowały w nim gwiazdy polskiej sceny, jak: Irena Kwiatkowska, Barbara Krafftówna, Mieczysław Czechowicz i Kazimierz Wichniarz, a muzykę i piosenki do słuchowisk komponował między innymi Jerzy Wasowski. Obecnie słuchowiska dla dzieci realizuje też TPR, a publiczny nadawca ma w ofercie Polskie Radio Dzieciom, czyli całodobową stację radiową przeznaczoną dla młodzieży i najmłodszych słuchaczy.

Festiwal Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej "Dwa Teatry"

Radiowe słuchowiska przeszły ewolucję technologiczną - od sztuk odgrywanych bezpośrednio przed mikrofonem z użyciem najprostszych efektów dźwiękowych, do multimedialnych realizacji, wykorzystujących montaż elektroniczny i specjalne efekty osiągane dzięki współczesnej technice akustycznej. Od 2001 odbywa się Festiwal Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej "Dwa Teatry", podczas którego prezentowane są najlepsze słuchowiska oraz spektakle telewizyjne. Do 2019 roku festiwal gościł w Sopocie, a po przerwie spowodowanej pandemią, od 2021, odbywa się w Zamościu.

"DWA TEATRY". Czytaj więcej>>>

Grand Prix tegorocznego (2023), 22. Festiwalu zdobyło słuchowisko "Post Mortem. Historia Zofii Dwornik" autorstwa Mikołaja Szczęsnego i Sebastiana Adamkiewicza. Bohaterka słuchowiska w czasach powojennych była studentką reżyserii łódzkiej filmówki, w 1950 roku została aresztowana i skazana za powiedzenie prawdy o zbrodni w Katyniu.

"Muzeum Teatru Polskiego Radia - Muzeum Słów i Głosów"

Dorobek, działającego już blisko 100 lat, Radiowego Teatru Wyobraźni dokumentuje otwarte 18 października 2021 roku w Baranowie Sandomierskim "Muzeum Teatru Polskiego Radia - Muzeum Słów i Głosów". Można w nim oglądać wystawy dokumentujące dorobek radiowego teatru, między innymi eksponaty związane z kultowymi słuchowiskami "Matysiakowie" i "W Jezioranach".

Placówka oferuje też lekcje muzealne i warsztaty tworzenia słuchowisk radiowych. Chętni obejrzą ekspozycję "Sonus ex Machina" - jedyną w Polsce interaktywną prezentację barokowych maszyn służących do wytwarzania efektów dźwiękowych, jak deszcz, wiatr czy grzmoty. Ponadto w muzeum została zgromadzona kolekcja plakatów Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej "Dwa Teatry".

SPLENDORY. Czytaj więcej>>>