Archaizmy we współczesnym języku polskim. Czy ktoś ich jeszcze używa?

Jak zauważyła w audycji "Cztery pory roku" Małgorzata Tułowiecka "omszałe" słowa, zwroty i wyrażenia wciąż możemy znaleźć we współczesnym języku polskim - w różnych jego dziedzinach, w gwarach, w słownictwie, we frazeologii, w gramatyce. Zwróciła uwagę, że całkiem niedawno, na przełomie 2023 i 2024, wiele osób życzyło sobie "Do siego roku", co oznacza: obyś doczekał kolejnego roku. 

- Siego to forma dopełniacza dawnego zaimka si. Dzisiaj mamy zaimki: ten, tamten, ów. Zaimka si już nie mamy. Przepadł w mrokach historii języka. Zachował się tylko w kilku frazeologizmach. Znaczył tyle co: ten, tamten. Znajdziemy go w takich powiedzeniach, jak: ni to, ni sio; tam i siam; taki, siaki i owaki - wymieniła dr Agata Hącia. - To jest niewątpliwie relikt staropolszczyzny - zaznaczyła.

Są takie słowa, zwroty, które słyszy się lub czyta często, ale nie zawsze są one używane poprawnie, jak np. samotrzeć czy odegdaj. Samotrzeć to jeden spośród trzech, a nie - bardzo częsty błąd - jeden plus trzy. Onegdaj znaczy przedwczoraj, a nie kiedyś, dawno temu, choć niektóre słowniki dopuszczają już i takie znaczenie.

Kiedyś w języku polskim, oprócz liczby pojedynczej i mnogiej, była liczba podwójna - rzeczowniki odmieniały się na trzy sposoby, według trzech liczb. Formy w ręku, na ręku są śladami tej, nieobecnej dziś, liczby podwójnej. Gdy dawniej ktoś mówił, że trzyma w ręku garnek, to znaczyło, że trzymał go oburącz. Dziś w ręku czy na ręku oznacza w jednej ręce albo na jednej ręce.

Relikt liczby podwójnej ukrył się również w powiedzeniu: mądrej głowie dość dwie słowie (nie przysłowie czy posłowie!). Kiedyś było jedno słowo, dwie słowie, trzy słowa, cztery słowa.

Czytaj także:

Język polski w radiowej Jedynce

W radiowej Jedynce w każdą środę po godz. 10.30 emitowana jest audycja pt. "Poradnik językowy" poświęcona poprawności i kulturze słowa z udziałem słuchaczy, którzy dzielą się swoimi uwagami i spostrzeżeniami oraz wyrażają swój, na ogół emocjonalny, stosunek do języka.

Z kolei w każdą niedzielę po godz. 12.30 można słuchać audycji poświęconej językowi, jego różnym obliczom i odmianom, pt. "Słowoteka". W audycji śledzimy zmiany, jakie się dokonują w języku, przyglądamy się językowym modom. Odkurzamy zapomniane słowa i zwroty, szukamy etymologii i tropimy młode słowa. Spoglądamy na język nie tylko jak na niezbędne narzędzie komunikacji, ale także jak na zjawisko socjologiczne. 

Zachęcamy też do słuchania podcastu "Poradnik językowy - ciąg dalszy". To rozmowy Małgorzaty Tułowieckiej i dr Agaty Hąci o języku polskim. "Rozwiązujemy zagadki językowe, rozwiewamy wątpliwości słuchaczy, objaśniamy, jak się mówi i pisze poprawnie - i dlaczego. Zastanawiamy się nad tym, skąd się biorą słowa, jak się zmienia polszczyzna i czy należy się tym niepokoić - czy wręcz przeciwnie" - zachęcają autorki.