Order Polonia Restituta - odznaczenie o wielotorowej historii

Orderem Polonia Restituta wyróżnia się osoby cywilne za ich wkład w rozwój państwa, kultury, sztuki i dziedzin naukowych bądź przemysłowych. Odznaczenie nadawano również tym, którzy angażowali się w działania niepodległościowe. Swoją kolorystyką i kształtem order nawiązuje do XVIII-wiecznych tradycji z czasów króla Stanisława Augusta. - Po 1918 roku narodziła się potrzeba ustanowienia nowych orderów. Toczyła się zażarta dyskusja na temat tego, co stanie się z orderami z czasów I Rzeczpospolitej: Orderem Orła Białego, Orderem Virtuti Militari i Orderem Świętego Stanisława Biskupa i Męczennika - wyjaśnia Paweł Mełgieś, kurator wystawy "Polonia Restituta. Symbol odrodzenia", opiekun zbiorów falerystycznych w Muzeum Łazienki Królewskie.

O ile nie było wątpliwości co do przywrócenia pierwszych dwóch odznaczeń, tak wątpliwości pojawiły się przy Orderze Świętego Stanisława. Po powstaniu listopadowym został on wcielony do rosyjskiego systemu orderowego. Co więcej, było to najczęściej nadawane przez carat odznaczenie. - Podjęto decyzję, że z racji jego zruszczenia nie zostanie on przywrócony. Został orderem historycznym w świadomości narodowej. W jego miejsce ustanowiono Order Odrodzenia Polski - mówi gość "Eureki".

Czytaj także:

Szarfa, krzyż i gwiazda

Nowe odznaczenie swoją budową odwołuje się do Orderu Świętego Stanisława. Jego szarfa nawiązuje barwą do wstążki orderowej XVIII-wiecznego poprzednika. Ponadto krzyż orderowy ma kształt podobny do tego, jaki występował w odznaczeniu ustanowionym przez Stanisława Augusta.

Order Odrodzenia Polski składa się z trzech elementów: wspomnianych już szarfy i krzyża oraz gwiazdy. - W dwóch najwyższych klasach znajduje się gwiazda. W obydwu przypadkach są to gwiazdy w kolorze srebrnym, z emaliowanym monogramem "Rzeczpospolita" na granatowym tle - opowiada kurator wystawy w Muzeum Łazienki Królewskie.

Na uwagę zasługuje również jedwab wykorzystywany do produkcji szarf, do których przypina się Krzyż Wielki. - Jest to ryps jedwabny z wzorem przypominającym słoje drewna. Oczywiście w zależności od okresu ten deseń jest bardziej lub mniej widoczny. Pod pewnym kątem światło pięknie się załamuje na szarfie, która wówczas się mieni - wyjaśnia rozmówca Katarzyny Kobyleckiej.

Wielotorowe losy orderu

Po II wojnie światowej losy orderu Polonia Restituta toczyły się dwutorowo. Rząd RP na emigracji utrzymał odznaczenie i przyznawał je swoim wyróżnionym. Jednocześnie, w czasach PRL, order przyznawała również władza ludowa. - W pewnym momencie losy orderu toczyły się nawet trójtorowo - zwraca uwagę Paweł Mełgieś. - Mieliśmy parunastoletni rozłam, który nastąpił z powodu prezydenta Zaleskiego. Nie chciał on ustąpić z urzędu mimo końca kadencji, więc od 1954 roku do chwili śmierci prezydenta w 1972 roku działała tzw. Rada Trzech. Mieliśmy więc w Londynie dwa ośrodki nadające ordery, a w Polsce robiła to również władza ludowa - opowiada gość "Eureki".

Co ważne, wersja orderu Polonia Restituta przyznawana przez władze PRL różniła się od oryginału. - Tym, co raziło komunistów, była korona na głowie orła. Od razu ją zdjęto, a datę 1918 na rewersie zastąpił rok 1944, kiedy to podpisano manifest lipcowy - wyjaśnia kurator wystawy i dodaje, że ta wersja odznaczenia obowiązywała w Polsce do początku lat 90. - W 1992 roku nastąpiło podpisanie ustawy o orderach, odznaczeniach i znakach zaszczytnych. Wtedy też orzeł odzyskał koronę, a data na rewersie zmieniła się na 1918 rok - tłumaczy ekspert.

Ponadto w audycji:

Rok 2023 został ogłoszony Rokiem Aleksandry Piłsudskiej - drugiej żony Józefa Piłsudskiego, działaczki niepodległościowej, która zmarła w Londynie dokładnie 60 lat temu, 31 marca 1963 roku. Była kobietą niezwykłej odwagi, która na początku XX wieku brała udział w akcjach zbrojnych PPS, a po wybuchu I wojny światowej służyła w Legionach Polskich jako komendantka kurierek legionowych. Gość: prof. Grzegorz Nowik z Instytutu Studiów Politycznych PAN, zastępca dyrektora ds. naukowych Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku.